حجامت مفید یا مضر؟

به نقل از مجله سیب:

حجامت یکی از روش‌های درمانی تاریخی است که در طب سنتی چین، ایران، یونان و بسیاری از کشورهای دیگر وجود داشته است. امروزه این روش درمانی مجدداً بر سر زبان‌ها افتاده است و طرفداران جدیدی پیدا کرده است؛ لذا، در این مطلب از سری مطالب پزشکی در سایت سیب به بررسی تاریخچۀ این روش درمانی می‌پردازیم و در پایان فواید آن را بررسی می‌کنیم.

تاریخچه حجامت

در واقع ساده‌ترین روش حجامت همان مکیدن نیش حشرات یا زخم‌ها است که بعضاً در مواقعی انجام می‌شود. شاید این توصیه را شنیده باشید که در هنگام نیش زنبور یا گزش حشرات، مکیدن ناحیه گزیده‌شده و خارج‌کردن محتویات آن از دهان می‌تواند جلوی گسترش التهاب را بگیرد. البته باید توجه داشت که، در هنگام مواجهه با گزش مار و عقرب نباید این کار را کرد.

پیشینه درمانی حجامت و بادکش درمانی

استفاده از حیوانات برای مکش، مثل آنچه در «زالو درمانی» دیده می‌شود، ازجمله اولین ابداعات بشری در زمینۀ درمان بیماری‌ها بوده است. این شیوه در تمامی نقاط جهان گزارش شده است؛ ولی، می‌توان اولین مبدأ تاریخچۀ حجامت را در ۱۵ قرن پیش از میلاد در مصر باستان دانست. در آن زمان از شاخ حیوانات و بامبو برای بادکش استفاده می‌کردند.

شواهد مکش درمانی همچنین در طب سنتی چینی نیز از اهمیت بالایی برخوردار بوده و از آنجا به بیشتر نقاط جهان ازجمله یونان باستان و ایران نیز گسترش یافته است.

در طب سنتی چین اعتقاد بر این است که در بدن ما و تمام کائنات دو انرژی به‌نام یین و یانگ وجود دارند؛ دو نیرو که مکمل هم و در عین حال متضاد یکدیگر و از طرفی تبدیل‌پذیر به هم هستند (مانند شب و روز، بلندی و کوتاهی، تاریکی و روشنایی، زن و مرد). از تعادل این دو نیرو است که کائنات و بدن انسان در سلامت به سر می‌برند و هر نوع عدم تعادل باعث بروز بیماری می‌شود. بر اساس این اعتقاد بادکش می‌تواند با تعادل یین و یانگ باعث ایجاد هارمونی و سلامت شود.

تاریخچه حجامت در ایران

همان‌ گونه که گفته شد، تاریخچه حجامت در چین باستان از اهمیت بالایی برخوردار بوده و به ایران نیز راه یافته است. بادکش درمانی و حجامت در تاریخچه طب سنتی ایران از دیرباز وجود داشته است و در واقع تاریخچه حجامت در ایران به زمان ابوعلی سینا و رازی برمی‌گردد که برای درمان بیماری‌ها از این روش بهره می‌برده‌اند.

حجامت و بادکش از دیرباز در طب سنتی ایرانی نقش پررنگی در درمان بیماری‌ها داشته است. علم پزشکی امروزه هنوز اثربخشی یا عدم اثربخشی این روش را ثابت نکرده است؛ ولی، فواید حجامت به روشنی و مکرر در کتب ابن‌سینا ذکر شده است. وی معتقد بود حجامت در پشت دو کتف، در زیر چانه، در رگ‌های گردن و نیز در ساق پا هریک فواید خاص خود را برای سلامتی دارد.

روش حجامت، باتوجه‌به پیشینۀ مذهبی ایرانیان، در طی قرون متمادی توسعه یافت و توفیق زیادی پیدا کرد. حکیم جرجانی نیز در کتاب ذخیره خوارزمشاهی، که اولین و مهم‌ترین کتاب طب سنتی به زبان فارسی است، فصل مشخصی را به حجامت و بادکش اختصاص داده و پیرامون قواعد و زمان مناسب آن سخن می‌گوید. در اروپا نیز حجامت تا قرن ۱۸ مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ ولی، با گسترش دانش پزشکی مدرن به‌تدریج منسوخ شد.

حجامت چیست؟

در واقع آنچه به‌نام حجامت می‌شناسیم بادکش درمانی (Cupping) یا کوزه اندازی تر نام دارد. در روش بادکش درمانی ابزاری به شکل کوزه بر روی پوست قرار داده می‌شود و با ایجاد مکش خون را در آن محل جمع می‌کنند.

بادکش، با مکشی که ایجاد می‌کند، جریان خون را از عمق به سطح آورده و هر نوع انسداد و رکود خون را برطرف می‌کند؛ به همین علت می‌تواند مواد سمی و توکسین‌‌ها را از بدن خارج کند. بدیهی است با افزایش جریان خون روند تغذیه سلول‌ها و اکسیژن‌رسانی به سلول‌ها نیز افزایش می‌یابد.

تفاوت حجامت و بادکش درمانی

درحقیقت حجامت و بادکش درمانی تفاوتی ندارند و در حجامت، که نوعی از بادکش درمانی است، قبل از قراردادن این بادکش‌ها بر روی پوست چندین خراش در آن موضع ایجاد می‌کنند و سپس بادکش را بر روی آن گذاشته و با اعمال خلاء موجب خروج خون می‌شوند. پیروان این روش معتقدند این کار موجب تصفیه خون و فواید سلامتی متعددی برای بدن می‌شود.

ایدۀ پشت حجامت اعتقاد پیروان آن به طب اخلاطی است. طب اخلاطی به معنای دخالت چهار عنصر خون، بلغم، صفرا و سودا در سلامت بدن است. براساس این اعتقاد بیماری‌های ناشی از ازدیاد خون در بدن به‌وسیلۀ حجامت درمان می‌شوند. دو مورد از تحقیقات انجام‌شده در سال ۲۰۱۱ بر روی اثر تسکینی درد در روش حجامت و بادکش درمانی نشان می‌دهند زمانی که این دو روش در کنار داروهای متعارف استفاده شوند اثر درمانی قابل‌ملاحظه‌ای خواهند داشت.

خواص حجامت چیست؟

تا اینجای کار دیدیم که، حجامت چیست و با تاریخچه آن آشنا شدیم. حال بهتر است ببینیم، خواص حجامت چیست. امروزه پس از دوره‌ای نسبتاً طولانی از افول علوم وابسته به طب سنتی، ازجمله حجامت و بادکش درمانی، این روش‌های درمانی باستانی مجدداً طرفدارانی در میان اقشار مختلفی از مردم پیدا کرده‌اند. تحقیقات انجام‌شده بر روی این روش‌های درمانی گسترده نبوده؛ ولی، ازنظر علمی تعدادی اثر درمانی برای حجامت شناسایی شده‌اند که عبارت‌اند از:

• کاهش درد: بر اساس تئوری pain-gate حجامت با تغییر در خواص بیومکانیکی پوست باعث کاهش مواد سمی و درد در پوست می‌شود؛
• ریلکس‌کردن عضلات: بر اساس تئوری نیتریک اکسید (ماده‌ای در بدن که موجب انبساط رگ و افزایش جریان خون بافت‌ها می‌شود) حجامت از طریق تغییرات موضعی جریان خون در عضله و ساختار آن باعث نرم‌شدن و احساس خوبی در عضلات می‌شود که این نیز یکی از خواص حجامت از کمر است؛
• هنوز دقیقاً مشخص نیست؛ ولی، به نظر می‌رسد خواص حجامت از پشت شامل تنظیم سیستم ایمنی و هورمونی بدن نیز می‌شود؛
• تئوری دیگری معتقد است حجامت از طریق حذف مواد زائد، فلزات سنگین در خون و سم‌ها به تصفیۀ خون یا عمل Detoxification کمک می‌کند؛
• برطبق تحقیقات انجام‌شده به نظر می‌رسد، حجامت در مردان موجب کاهش لیپوپروتئین با چگالی کم یا LDL می‌شود LDL .ماده‌ای غنی از چربی و کلسترول است که نقش اساسی در تصلب شرائین و بیماری‌های قلبی‌عروقی دارد. در مقابل، لیپوپروتئین با چگالی بالا یاHDL  چربی خوب و محافظت‌کنندۀ بدن در برابر بیماری‌های قلبی است. حجامت نسبت LDL به HDL را کم کرده و مقدار کلسترول تام خون را کاهش می‌دهد؛
• ازجمله خواص حجامت برای بدن دیده شده است که، حجامت باعث افزایش تودۀ گلبول‌های قرمز و افزایش تولید آن‌ها می‌شود؛
• یک پژوهش انجام‌شده در سال ۲۰۱۷، تأثیرات مولکولی روش بادکش درمانی ‌تر یا همان حجامت را بررسی کرده است. سلول‌های پوست در پاسخ به محیط خلاء و نبود اکسیژن موقتی در طی بادکش درمانی سیگنال‌های بیوشیمیایی را آزاد می‌کنند که حتی بر روی بیان یا عدم بیان ژن‌های هسته سلول نقش دارند. خراش‌های سطحی بر روی پوست در طی حجامت همچنین پاسخ ترمیمی پوست را برمی‌انگیزد و ژن‌های دخیل در فرایندهای ترمیم پوست را فعال می‌کند.

بهره‌بردن از فواید مختلف حجامت فقط شامل موارد بالا نمی‌شود، بلکه دستیابی به اهداف و فواید بالا منجربه بهره‌مندی از خواص دیگری نیز می‌شود. برای مثال خواص حجامت برای جوش صورت است که به‌دلیل افزایش گلبول‌های سفید، کاهش چربی و تصفیه خون گفته می‌شود که ممکن است باعث کاهش جوش صورت شود؛ خصوصاً در افرادی که آکنه‌های زیاد و بزرگ دارند.

خواص حجامت از سر

عمل بادکش و حجامت از طریق سر نیز انجام می‌شود و در طب سنتی برای خواص حجامت از سر نیز مطالب مختلفی موجود است. گفته می‌شود که، این عمل در مناطق بدون موی سر خصوصاً در افراد طاس بهتر است انجام شود تا بادکش به‌خوبی بر روی پوست قرار بگیرد.

در طب سنتی ازجمله مهم‌ترین خواص حجامت سر درمان بیماری‌های روان مانند جنون و افسردگی، سردرد و تقویت چشم و مغز ذکر شده است که تاکنون مبنای علمی دقیقی برای این ادعاها وجود ندارد.

اگر درمورد حجامت سؤالی دارید، سؤال خود را در قسمت نظرات مطرح کنید تا پزشکان سایت سیب به پرسش شما پاسخ دهند.

منابع

1. Nimrouzi M; Mahbodi A; Jaladat AM; Sadeghfard A; Zarshenas MM (2014). “Hijama in traditional Persian medicine: risks and benefits”. J Evid Based Complementary Altern Med. 19 (2): 128–۱۳۶
   Dharmananda, Subhuti. “Cupping”. itmonline.org. Institute for Traditional Medicine. Retrieved 2016-08-10.
   3. AL-BEDAH, Abdullah MN, et al. The medical perspective of cupping therapy: Effects and mechanisms of action. Journal of traditional and complementary medicine, 2019, 9.2: 90-97.
   4. ABOUSHANAB, Tamer S.; ALSANAD, Saud. Cupping therapy: an overview from a modern medicine perspective. Journal of acupuncture and meridian studies, 2018, 11.3: 83-87.

سوالات متداول در مورد حجامت