مجله نماوا، حسین آریانی
بهمن و بهرام ارک پس از ساخت آثار کوتاه تجربی و ستایش شده‌ای چون «نجس» (۱۳۹۴) و «حیوان» (۱۳۹۶)، در اولین فیلم بلندشان همان شیوه تجربه‌گرای آثار کوتاه‌شان را دنبال کردند؛ و با کارگردانی فیلمی در ژانر وحشت (horror) گام در مسیر دشواری گذاشتند.
دشواری چالش پیش روی برادران ارک وقتی بیشتر برایمان روشن می‌شود که بدانیم در برهوت آثار قابل اعتنا در ژانر بی‌رمق و کم‌بضاعتِ وحشت در سینمای ایران، پیش از این فیلم‌های بسیاری بدل به کمدی‌های ناخواسته شده‌اند. برادران ارک، اما بی‌اعتنا به فرمول‌ها و کلیشه‌های مستعمل و ناموفق ژانر وحشت در سینمای ایران، شجاعانه دست به تجربه‌گرایی زدند؛ و فیلمی با مایه‌هایی از افسانه‌های بومی و فولکلور و با فضاسازی منطبق بر فرهنگ عامه از سحر و جادو، خرافه، طلسم و … ساختند.
فیلم پوست نه آنقدر مخاطب را می‌ترساند که در جایش میخکوب شود، و نه مثل برخی فیلم های ترسناک ایرانی خنثی و کم‌جلوه است. برادران ارک موفق شده‌اند حسِ ملایمی از تعلیق و اضطراب را به مخاطب منتقل کنند.
عناصر و نیروهای ناشناخته و شرور و برگرفته از افسانه‌ها، متون کهن و حکایت‌های مذهبی، مثل ارواح، شیاطین و تسخیرکنندگانی ماورایی و تخیلی از جمله اصلی‌ترین سرچشمه‌های ایجاد تعلیق و هراس در ژانر وحشت به شمار می‌آیند. منشاء اضطراب در فیلم پوست هم همین عناصر ناشناخته و موهوم‌اند.
برادران ارک در کنار بهره گرفتن از آیین‌های خرافی چون آینه‌بینی، دعانویسی و جن‌گیری در لحظاتی از «پوست» دست به نمایش مستقیم موجودات ماورایی زده‌اند. موجودات ماوراییِ فیلم پوست با شکل و شمایلی متاثر از آثار گروتسکِ «محمد سیاه‌قلم» نقاش تبریزی قرن نهم ه . ق و از نگارگران دوره تیموری، نه تنها مثل مخلوقات برخی از فیلم‌های مشابه، کمیک یا توی ذوق‌زننده نیستند، بلکه با وجود تمام محدودیت‌های تکنیکی سینمای ایران، ضمن اینکه در مجموع قابل توجه و پذیرفتنی‌اند؛ حسی از بومی و ایرانی بودن با خود دارند.
شاخص‌هایِ اضطراب‌آور «پوست» را بیش از فیلمنامه و درام‌پردازی باید در کارگردانی و اجرای سینمایی درست و موثر برادران ارک جستجو کنیم. حرکت‌های دوربین به عمق، قاب‌بندی‌های فکرشده، استفاده از فضای خارج از کادر و بهره گرفتن از نورپردازی اکسپرسیونیستی در قالب سایه روشن‌های پُر کنتراست از جمله تمهیدات موثر برادران ارک برای پدید آوردن فضای فولکلور- عاشقانه – اضطراب آوری است که نسبت به آن دغدغه و شناخت داشته‌اند.
وجود یک راوی منحصر به فرد
جلوه‌های ویژه «پوست» برخلاف اغلب فیلم‌های روزِ دنیا در ژانر وحشت، پیچیده، مبهوت کننده و عجیب و غریب نیستند. برادران ارک ترجیح داده‌اند که بیشتر از جلوه‌های ویژه میدانی استفاده کنند؛ و البته در کنار آن، گاهی هم از جلوه‌های ویژه بصری کمک گرفته‌اند. با توجه به بضاعت محدود سینمای ایران در مقوله جلوه‌های ویژه، سازندگان فیلم هوشمندانه تقریبا هر آنچه در فیلم مشاهده می‌کنیم را جلوی دوربین خلق کرده‌اند؛ در نتیجه موفق شده‌اند تا حد امکان از ساختگی و تصنعی شدن صحنه‌ها جلوگیری کنند.
استفاده از راوی یکی دیگر از نکات قابل توجه و مثبت «پوست» است. راوی فیلم عاشیقی کهنسال است؛ که حکایت عاشقانه-ترسناکش را در قالب آواز برای مخاطب روایت می‌کند. عاشیق‌ها نوازندگان و آوازه‌خوانان دوره‌گرد و بداهه‌خوانان و بداهه‌نوازانی چیره‌دست‌اند، و از جمله مهم‌ترین و قدیمی‌ترین نماد‌های فرهنگی مردم آذربایجان و بسیاری از کشورهای ترک‌زبان به شمار می‌آیند. برادران ارک نقش راوی را به یکی از عاشیق‌های پیشکسوت و مشهورآذربایجان و اهل روستای آذغانِ در شهرستان اَهَر به نام عاشیق ولی عبدی سپرده‌اند. عاشیق ولی عبدی نقش راوی را گرم و گیرا ایفا کرده است.
راوی در فیلم پوست با روایت بخش‌هایی از داستان در قالب آواز، از سویی موجب رعایت اصل ایجاز و تمرکز بیشتر بر بخش‌های اصلی و ضروری درام می‌شود، و از سوی دیگر حضور عاشیق در فیلم در حقیقت ادای دینی به سنت پرده‌خوانی و نقالی ایرانی و کوشش قابل تقدیری در جهت انتقال فرهنگ عامیانه و ترویج ارزش‌ها و سنن فرهنگی آذربایجان است.
در یک نگاه کلی، ترکیب روایتِ فولکلور-ترسناک «پوست» با یک داستان عاشقانه معاصر گاهی فرم و شکلی گسسته و فاقدِ ارتباط ارگانیک پیدا می‌کند؛ و در نتیجه فیلم در مجموع، به تعادل و انسجام کافی نمی‌رسد، اما این مانع از تبدیل شدنِ «پوست» به یک فیلمِ اولِ خوب و تجربه‌ای قابل قبول در سینمای وحشت نمی‌شود.
«پوست» بدون شک از جمله نمونه‌های قابل توجه ژانر وحشت در سینمای ایران است. جوان بودن سازندگان فیلم و تجربیاتشان در عرصه فیلم کوتاه موجب شده که از بَندِ محافظه‌کاری‌های معمول رها شوند، و عزم و جسارت تجربه‌گرایی در ژانر وحشت با ویژگی‌های ایرانی را پیدا کنند.
اینکه برادران ارک در اولین گام در سینمای حرفه‌ای، بستر دشواری را برای تجربه برگزیدند؛ و بدون بهره بردن از بازیگران شناخته شده و با زبان ترکی، فیلمی بومی و قابل توجه در ژانر وحشت ساخته‌اند، از دید نگارنده شایسته‌ی تحسین و تشویق است.
تماشای فیلم پوست در نماوا
