رییس دانشگاه تهران گفت: محققان علوم تجربی و علوم انسانی وقتی آیات الهی را در طبیعت مورد بررسی قرار می‌دهند با چالش‌هایی مواجه هستند.
به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از دانشگاه تهران، دکتر سید محمد مقیمی، رئیس دانشگاه تهران و رئیس کنگره بین‌المللی قرآن و علم، امروز یکشنبه ۳۰ اردیبهشت ماه در مراسم افتتاح این کنگره که با حضور اندیشمندان داخلی و خارجی در تالار علامه امینی دانشگاه تهران برگزار شد، گفت: هدف کنگره این است که بین آموزه‌ها و آیات قرآن کریم با مفاهیم و نظریات علمی ارتباط برقرار کند و تلاش‌مان این است که چالش‌ها و موانعی که بر سر راه برقراری ارتباط بین قرآن کریم و علم عمدتاً در محیط‌های آکادمیکی و دانشگاهی وجود دارد را با هم مرور و بررسی کنیم. در این کنگره، ایده‌ها و مفروضاتی که اساتید و اندیشمندان داخلی و خارجی در قالب مقالاتی که به عنوان سخنرانی کلیدی یا سخنرانی در نشست‌های تخصصی ارائه خواهند کرد، ابعاد مختلف این موضوع را پوشش خواهد داد.
رئیس کنگره بین‌المللی قرآن و علم افزود: همه ما می‌دانیم که قرآن معجزه‌ای برای هدایت بشر است و هر کسی به فراخور درک، فهم، بینش، بصیرت و ابزارهایی که به‌کار می‌گیرد، می‌تواند از آموزه‌های قرآن کریم بهره‌مند شود. بنابراین دانشگاهیان هم می‌توانند از اسرار نهفته موجود در قرآن برای توسعه رفاه و همچنین توسعه معنوی و آخرت‌گرایی در بشر بهره گیرند.
مقیمی با اشاره به دو قسم آیات الهی شامل آیات مدون و مکتوب در قرآن کریم و همچنین آیاتی که در طبیعت و آفرینش قابل مشاهده هستند؛ بیان کرد: این دو آیات، رابطه مثبت و معناداری با هم دارند و مکمل همدیگر هستند. آنچه در محیط‌های علمی، چه در علوم تجربی و چه در علوم عقلی بیشتر به آن توجه کرده‌ایم، آیات الهی در طبیعت هست و کمتر به مقوله آیات الهی که در قرآن کریم است، پرداخته شده است.
چالش‌های محققان علوم تجربی و علوم انسانی در بررسی آیات الهی در طبیعت
وی افزود: ما معتقد هستیم قرآن کریم به عنوان کتاب جامعی که برای هدایت بشر است و می‌تواند راهنمای اساتید و اندیشمندان علمی چه در بخش تجربی و چه در علوم عقلی باشد. محققان علوم تجربی و علوم انسانی وقتی آیات الهی را در طبیعت مورد بررسی قرار می‌دهند با چالش‌هایی مواجه هستند. نکته اول این است که ابزارهای معرفت‌شناسی آنها ابزار کاملی نیست. به همین خاطر است که شاهد طیف وسیعی از روش‌های شناختی هستیم که از بحث‌های پوزیتیویستی یا اثبات‌گرایی تا روش‌های تفسیری، در یک پیوستار قرار می‌گیرند که برخی از این روش‌ها حتی نقطه مقابل هم هستند. این ابزارها می‌خواهند یک چیز واحد را ارزیابی کنند و هر کدام مزایا و معایبی دارند.
رئیس دانشگاه تهران در مورد دیگر چالش‌ها توضیح داد: نکته دوم ناظر بر فرضیاتی است که توسط محققان در محیط دانشگاهی مورد توجه قرار می‌گیرد و عرضه می‌شود. این مفروضات و فرضیات بعضاً دچار نااستواری است، بخاطر اینکه منابع اطلاعاتی که در اختیار محقق برای تدوین فرضیات قرار می‌گیرد منابع کاملی نیست. نکته سوم در خصوص موانع تحقیقاتی که محققان با آن مواجه هستند نیز این است که داده‌هایی که می‌خواهند کسب کنند، داده‌های جامع و کاملی در اختیارشان نیست و یا قطعاً با ابزارهای موجود امکان‌پذیر نیست که بخواهند این داده‌ها را به طور کامل در اختیار بگیرند؛ حتی با پیشرفت‌هایی که در علم و به‌ویژه هوش مصنوعی صورت گرفته است هم نمی‌توانیم با اطمینان صحبت کنیم که منابع اطلاعاتی برای تدوین فرضیات، منابع جامع و کاملی است.
وی افزود: وقتی محقق می‌خواهد وارد یک عرصه تحقیقاتی شود و مدل مفهومی و جدول راهنمای کار خود را تنظیم کند، مبتنی بر مطالعات پیشین و منابعی عمل می‌کند که در اختیار دارد و بر اساس آن فرضیات خود را مدون می‌کند. آنچه که مسلم است و البته نتایجی که ما در جنگ پارادایم‌ها مشاهده می‌کنیم، نشان می‌دهد که دائماً این تئوری‌ها و نظریه‌ها جابجا می‌شوند و ما دائماً شاهد شیفت پارادایم‌ها هستیم. این به خودی خود نشان می‌دهد که این داده‌ها از اتقان کافی برخوردار نیستند.
رئیس کنگره بین‌المللی قرآن و علم افزود: نکته چهارم اینکه ذهن پردازشگر محققین یک ذهن با ظرفیت نامحدود نیست که بتواند همه داده‌ها را در آنِ واحد با همدیگر مقایسه کند و در نهایت به یک سناریوی مشخصی در تحقیق خود دست پیدا کند. ادعای ما در این کنگره این است که محققین علوم تجربی و عقلی همان‌طور که برای تدوین فرضیات‌شان و پیمودن مسیر تحقیق‌شان و برای استفاده از ابزارهای تحقیق و مطالعاتی در طبیعت نیازمند روش‌های مشخصی هستند و بایستی قطعاً برای توسعه علم به آن مراجعه کنند؛ در مراجعه به قرآن کریم نیز نیازمند طی چنین فرآیندی هستند و باید به این چالش‌ها جهت بهره‌مندی بیشتر از آیات قرآن کریم فائق آیند. ما معتقدیم همان‌طوری که از آیات الهی در طبیعت بهره می‌بریم، باید از کتاب آسمانی قرآن به عنوان منبع وحی که مدون و مکتوب شده است و اتفاقاً قابلیت استفاده بیشتری برای بهره‌مندی محققین در مقایسه با آیات الهی در طبیعت دارد، بهره مند شد.
تبیین مفروضات اساسی رابطه قرآن و علم
دکتر مقیمی خاطرنشان کرد: این کنگره تلاش می‌کند از طریق مقالات و سخنرانی‌هایی که اساتید انجام خواهند داد، مفروضات اساسی رابطه قرآن و علم را که درباره آن دیدگاه‌های بسیار متنوعی وجود دارد، تبیین کند. دیدگاه‌های مختلفی درباره رابطه قرآن و علم وجود دارد؛ از دیدگاه دائره‌المعارفی به قرآن که می‌گوید هر آنچه ما در رابطه با مسائل علمی نیاز داریم در قرآن موجود است، تا این دیدگاه که ارتباط قرآن و علم را نفی می‌کند و دیدگاه متعادلی که عمده اندیشمندان روی آن اتفاق نظر دارند و می‌گوید مصداق‌ها و مثال‌هایی در قرآن آمده که بیانگر اعجاز علمی قرآن است و قابل استفاده برای محققان و اندیشمندان علوم تجربی و عقلی است.
رئیس دانشگاه تهران تاکید کرد: تلاش ما این است که یک فضای جدیدی را برای دانشگاهیان فراهم کنیم که از طریق ایده‌هایی که در مقالات مطرح شده و بعضاً ناشی از تحقیقات سال‌های متمادی محققان داخلی و خارجی است، زمینه‌سازی کنیم که محققان ما در علوم تجربی و علوم انسانی برای تدوین مفروضات‌شان به قرآن کریم مراجعه کنند.
نگرانی از خدشه‌دار شدن قداست قرآن با ابطال‌پذیری علم
رئیس دانشگاه تهران در ادامه سخنانش درباره مسئله ابطال‌پذیری برخی مشابهت‌یابی‌هایی که در مطالعات علم با الهام از قرآن وجود دارد، بیان داشت: ممکن است در بحث‌های حاشیه‌ای مطرح شود که ما برای اینکه قداست قرآن کریم خدشه‌دار نشود و نتایج تحقیقات‌مان به‌گونه‌ای نباشد که از یک طرف بگوییم مبتنی بر قرآن است و بعد این نظریات ابطال شود، نباید خیلی به مبحث الهام از قرآن در علوم مختلف وارد شویم. ولی ما معتقدیم که نباید این نگرانی وجود داشته باشد؛ هر چند که نیاز است که احتیاط را در این زمینه رعایت کنیم. ولی قطعاً بخاطر این موضوع نباید از موضوع الهام از قرآن فاصله بگیریم و بگوییم ممکن است چنین اتهامی به تحقیق ما وارد شود، پس هرگز به این عرصه ورود نکنیم.
دکتر مقیمی توضیح داد: وقتی یک محققی در آیات الهی در طبیعت ورود کرده، فرضیه‌ای را موقتاً اثبات می‌کند، آن فرضیه تبدیل به یک نظریه می‌شود و گاهی حتی به یک پارادایم ارتقا پیدا می‌کند، بعد از مدتی ممکن است در جنگ پاردایم‌ها قافیه را به پارادایم رقیب ببازد. در این حالت هیچ وقت ما بر اساس این نتایج ابطال شده محقق، نمی‌توانیم نتیجه بگیریم که آیات الهی مشکل دارد؛ بلکه می‌گوییم محقق ما در تدوین فرضیاتش در مسیر تحقیقاتی و ابزار معرفت‌شناختی‌اش برای گردآوری داده‌ها که ناشی از همان ذهن پردازشگر است و منابع اطلاعاتی که استفاده کرده است، نقص دارد. همچنین هیچ وقت این ابطال‌پذیری و تغییر نتیجه و جایگزینی یک نظریه جدید با نظریه قبلی را به طبیعت نسبت نمی‌دهیم و نمی‌گوییم که نقص طبیعت بوده است.
رئیس کنگره بین‌المللی قرآن و علم خاطرنشان کرد: مقالاتی که در این کنگره ارائه می‌شود، تلاش می‌کند که شیوه‌های درست ورود به قرآن کریم و قرآن‌پژوهی را از منظر اساتید و قرآن‌پژوهان بررسی کند. فضای این کنگره این بستر را فراهم می‌کند تا علما و دانشمندان علوم تجربی که با قرآن کریم مانوس بوده‌اند و سال‌ها مطالعاتی انجام داده‌اند، نتایج تحقیقات و ایده‌های خود را در خصوص ارتباط علم با قرآن را عرضه کنند. امیدواریم این کنگره هر ساله با قوت و قدرت بیشتری ادامه پیدا کند و انتظارمان این است که شاهد جنبش جدیدی در بهره‌گیری از قرآن کریم برای تدوین فرضیات علمی و استوارسازی بیشتر فرضیات و پایداری آن در عرصه دانشگاهی و مفید فایده شدن برای دنیای مادی و اخروی مردمانمان باشیم.
