سی تی اسکن بی رویه چه خطراتی را می تواند به دنبال داشته باشد؟

این روزها با گسترش کووید-۱۹ شاهد صف های طولانی در مقابل مراکز سی تی اسکن هستیم. سی تی اسکن ریه تا قبل از شیوع کرونا ویروس، تنها در مواردی خاص و با دستور پزشک متخصص انجام می شد اما امروزه به یک راه تشخیص اولیه تبدیل شده است که به راحتی مورد استفاده قرار می گیرد و حتی خود بیماران، انجام آن را برای خود تجویز می کنند. بهترین راه تشخیص کرونا انجام PCR است که بعلت سختی انجام آن و کمبود کیت ها، عده زیادی به انجام اسکن ریه روی آورده اند.

در این رویه چند مشکل اساسی وجود دارد که ما در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد. بالای ۸۰ درصد افراد مبتلا به کرونا ویروس، از خود عارضه ای نشان نمی دهند و یا با علائمی خفیف این بیماری را طی می کنند و در حقیقت ریه آنها درگیر نمی شود که در اسکن چیزی مشخص باشد درنتیجه انجام اسکن ریه نمی تواند تشخیص مناسبی برای کرونا ویروس باشد. از طرف دیگر خطرات ناشی از اشعه استفاده شده در اسکن است که در سال های بعد می تواند خود را نشان دهد.

شاید انجام سی تی اسکن ریه، برای افرادی که ریه شان درگیر شده است را بتوان بی خطر و پرفایده دانست اما انجام بی مورد و بیش از حد نیاز آن می تواند سلامت فرد را در دراز مدت به خطر بیندازد. ما در این مقاله می خواهیم برای شما همراهان عزیز مجله پزشکی از سی تی اسکن و چگونگی انجام آن بگوییم پس برای آشنایی با خطرات احتمالی انجام بی مورد این راه درمانی، ما را تا انتهای مقاله همراهی کنید.

سی تی اسکن چیست؟

سی تی اسکن یا توموگرافی کامپیوتری Computed Tomography scan( (CT scanیکی از روش های پیشرفته تصویربرداری پزشکی است. بعد از رادیوگرافی ساده، سی تی اسکن بیشترین کمک را به بررسی ضایعات سیستم حرکتی بدن انسان بخصوص استخوان ها میکند. امروزه استفاده از سی تی اسکن جزء جدایی ناپذیر در تشخیص و حتی درمان بسیاری از بیماری ها شده است. با استفاده از تصاویر سی تی اسکن میتوان بافت های درون بدن را مشاهده کرد و شکل آنها را بررسی نمود. با این اطلاعات میتوان از وجود بیماری های احتمالی آگاه شد. تصاویر سی تی اسکن سطح مقطع هایی از بدن را نشان میدهد.

دستگاه برش کالباس برش هایی نازک و موازی از آن را تهیه میکند. دستگاه سی تی اسکن هم در واقع برش های مجازی از بدن انسان تهیه میکند که سطح مقطع آن برش دیده میشود. مثل این است که بدن را مانند کیک برش داده و سطح مقطع آن را نگاه میکینم ولی در واقع هیچ برشی در کار نیست و تمام این عملیات فقط بر روی صفحه کامپیوتر صورت میگیرد. دستگاه های سی تی اسکن امروزی چنان پرقدرتند که میتوانند تصاویر برش هایی با فاصله کمتر از یک میلیمتر را از بدن انسان تهیه کنند. تقریبا از هر جایی از بدن انسان سی تی اسکن انجام میشود. از فرق سر تا نوک انگشت پا را میتوان سی تی اسکن کرده و تصاویر سطح مقطع بدن را در آن برش های مشاهده کرد.

برای انجام سی تی اسکن از اشعه ایکس استفاده میشود. در این روش باریکه نازکی از اشعه ایکس (مانند باریکه اشعه لیزر) به اندام بیمار تابانده میشود. این اشعه از تمامی بافت هایی که سر راه آن قرار دارند عبور کرده و مقداری از آن که از طرف مقابل اندام خارج میشود به توسط دتکتور Detector یا آشکارساز های حساسی دریافت میگردد. این دتکتورها اشعه را به جریان الکتریکی تبدیل میکنند. این فرایند هزاران بار از زوایای گوناگون تکرار میشود یعنی باریکه اشعه ایکس از زوایای گوناگون به درون اندام تابانده شده و خروجی آن در طرف مقابل اندام اندازه گیری میشود.

بدین ترتیب اطلاعات بسیار زیادی بصورت مقادیر مختلف شدت جریان الکتریکی که متناسب با شدت اشعه دریافت شده توسط دتکتور است گردآوری شده و به کامپیوتر مرکزی سی تی اسکن ارسال میشود. این کامپیوتر بسیار پر قدرت، اطلاعات را پردازش کرده و نتیجه آن بصورت تصاویر متعددی که سطح مقطع اندام را نشان میدهند بر روی مانیتور دستگاه مشخص میشود. در صورت لزوم این تصاویر بر روی فیلم چاپ میشوند. تصاویر سی تی اسکن با دقت بسیار بیشتر از تصاویر رادیوگرافی ساده، شکل استخوان ها و حتی بسیاری از بافت های دیگر اندام را نشان میدهد.

سی تی اسکن ریه یا PCR؟

PCR

در انجام تست PCR تکنسین یک سوآب پنبه ای ۱۵ سانتی متری را درون هر دو طرف بینی شما قرار داده و آن را برای حدود ۱۵ ثانیه حرکت می دهد. این حرکت درد نخواهد داشت ولی ممکن است باعث احساس ناراحتی شود. سپس، سوآب را به یک آزمایشگاه جهت آزمایش مواد داخل بینی شما می فرستند.
دیگر تست های کووید-۱۹ که شامل سوآب بخش های زیر می باشند:

دهان و حلق شما

وسط حفره ی بینی

جلوی حفره ی بینی

اگر سرفه ی همراه با خلط که به آن سرفه ی مرطوب یا پروداکتیو (خلط دار) گفته می شود، داشته باشید، ممکن است پزشکتان بخواهد برخی از محتویات سرفه ی شما را تست کند.

با استفاده از این تست ماده ژنتیکی ویروس کرونا که RNA نامیده می شود، در نمونه های دستگاه تنفسی، بینی و حلق شناسایی می شود. بر اساس نتایج حاصل از روش RT-PCR می‌توان اطلاعات دقیقی از حضور و تعداد ویروس کووید-۱۹ موجود در نمونه‌‌های بالینی را مورد بررسی و شدت بیماری فرد بدست آورد. از این‌رو، این روش در تشخیص و بررسی روند درمان بیماری کووید-۱۹ بسیار قابل اعتماد می‌باشد. آزمایش کرونا به روش RT-PCR تنها روش تشخیص قطعی این بیماری می‌باشد. پس از ورود ویروس به مجاری‌تنفسی فوقانی فرد (بینی و حلق)، ذره ویروسی در آنجا ساکن می‌شود. در این شرایط بیمار علائم خفیفی از بیماری را همچون بدن‌ درد، آبریزش بینی، گلودرد و اسهال بروز می‌دهد.

سی تی اسکن ریه

در مسیر تشخیص کووید-۱۹، اگرچه روش RT-PCR یک روش اختصاصی است اما باید نتایج منفی کاذب را نیز در نظر داشت چراکه تشخیص نادرست این بیماری عواقب جدی را به دنبال خواهد داشت. از این رو بسیاری از پزشکان پیشنهاد کرده اند که انجام CT  اسکن سینه به عنوان یک روش تشخیص کمکی ضروری است زیرا یک روش بسیار حساس است و می‌تواند تصاویر مشخصی از وقوع پنومونی (ذات الریه) و میزان درگیری ریه های بیمار را به نمایش بگذارد. از این رو در افراد مشکوک به عفونت CoV-2 که نتایج تست RT-PCR در آنها منفی گزارش می‌شود، تکرار مجدد تست RT-PCR و سی تی‌اسکن سینه می‌تواند مفید باشد.

چرا سی تی اسکن ضرر دارد؟

این روزها درخواست انجام سی تی اسکن بیشتر شده است. اما نظر کارشناسان این رشته را هم بهتر است بدانیم و هشدارهایی که برای سال‌های آینده داده اند. به گفته کارشناسان رادیولوژی بهتر است پزشکان با دقت بیشتر و بنا به نیاز، این روش تشخیصی را در نظر بگیرند و به اصرار افراد تن ندهند. سی تی اسکن بی رویه می‌تواند بعد از چند سال به دلیل مضرات اشعه به صورت سرطان خود را نشان دهد و افراد باید بدانند انجام سی تی اسکن‌های بی رویه فقط باعث می‌شود که دوز تجمعی اشعه در بدن افزایش پیدا کند و در نهایت حداقل سه تا چهار سال آینده با یک سونامی سرطان ناشی از سی تی اسکن‌های ریه مواجه شویم.

میزان مجاز دریافت اشعه

میزان مجاز اشعه ایکس یا اشعه رادیواکتیو که هر فرد می‌تواند بدون مشکل خاصی دریافت کند، توسط دانشمندان محاسبه شده است. این مقدار تجمعی است. به این معنی که مجموع مقدار اشعه ای که در طول یک سال به بدن شما تابیده می‌شود باید از میزان خاصی کمتر باشد. میزان اشعه دریافتی را با مقیاسی به نام میلی سیورت (millisievert) اندازه گیری می‌کنند. در محیط زندگی مقداری اشعه به‌ صورت طبیعی وجود دارد و هر فرد به طور طبیعی در هر سال ۳ میلی سیورت اشعه از محیط اطراف خود دریافت می‌کند میزان مجاز اشعه یونیزان دریافتی برای هر انسان در طول سال (به جز اشعه زمینه ای و موارد اورژانسی) یک میلی سیورت است.