به نقل از مجله مهتاطب:
درمان خشکی چشم: رهایی از عارضه چشمهای خشک
سندروم چشم خشک عارضه ای مزمن و معمولاً پیش رونده است. با توجه به علت و شدت این عارضه، ممکن است این عارضه کاملاً قابل درمان نباشد. ولی در بسیاری از موارد، عارضه چشمان خشک میتواند با موفقیت مدیریت شود و معمولاً منجر به آرامش بیشتر چشمها، علائم کمتر چشمهای خشک و گاهی اوقات دید قوی تر و بهتر شود.
با توجه به اینکه بیماری خشکی چشم میتوانند در اثر عوامل مختلفی پدید آید، روشهای درمانی گوناگونی نیز مورداستفاده قرار میگیرد.
در اینجا فهرستی از نمایش معمول که توسط چشم پزشکان برای کاهش نشانهها و علائم این عارضه تجویز میشود شرح میدهیم. چشم پزشک ممکن است تنها یکی از این درمانها یا ترکیبی از این درمانها را توصیه کند که بستگی به عوامل و شدت این عارضه دارد.
همچنین برخی چشم پزشکان، از مبتلایان به این عارضه میخواهند که قبل از درمان به یک سری سؤالات درباره علائم این بیماری پاسخ دهند. سپس این پاسخها بهعنوان مبنا در نظر گرفته میشود و ممکن است بعد از چند هفته دوباره سؤالات تکرار شوند تا میزان تأثیر روش درمانی ارزیابی شود.
شرط لازم برای درمان موفقیت آمیز این عارضه، پیروی از توصیه های پزشک و مصرف منظم داروهایی است که تجویز میشود.
اشکهای مصنوعی
در موارد ابتلا به عارضه چشمهای خشک به صورت خفیف؛ در اثر استفاده از کامپیوتر، خواندن، انجام کارهای آموزشی و مدرسه و سایر عوامل مشابه، بهترین درمان چشم خشک استفاده مرتب و مکرر از اشکهای مصنوعی یا سایر قطرههای چشمی روان ساز است.
برندهای متنوعی از اشکهای مصنوعی در بازار وجود دارند که بدون نسخه نیز میتوان آنها را تهیه کرد. ولی مشکل اینجاست که با توجه به تنوع برندها و فرمولاسیونهای موجود، انتخاب سخت است.
اشکهای مصنوعی و سایر قطرههای چشمی روانساز بدون نیاز به نسخه، در انواع مختلف عناصر اولیه و ویسکوزیته موجود هستند.
اشکهای مصنوعی با ویسکوزیته پایین، سبک و آبکی هستند. آنها معمولاً باعث تسکین سریع همراه با تاری دید کم یا بدون تاری دید میشوند. ولی غالباً اثر آرامش بخش آنها بسیار کوتاه مدت است و گاهی اوقات بهمنظور رهایی از خشکی چشم باید مکرراً از آن ها استفاده کرد.
از طرف دیگر، اشکهای مصنوعی که ویسکوزیته بالایی دارند، بیشتر شبیه ژل بوده و میتوانند روان سازی طولانی مدت تری به وجود آورند. ولی معمولاً این نوع قطرهها سبب تاری قابل توجه دید برای چند دقیقه درست پس از استفاده از آن ها میشوند. به همین دلیل، این قطرهها اغلب انتخاب خوبی برای استفاده در طی روزهای کاری یا هنگامی که شما نیازمند دید کاملاً واضحی هستید، همانند رانندگی، نیستند. در عوض اشک های مصنوعی با ویسکوزیته بالا تنها برای وقت خواب پیشنهاد میشوند.
همچنین، مواد اولیه برخی از برندهای اشکهای مصنوعی ممکن است تعیین کنند که برای چه نوعی از خشکی چشم مناسبترند. بهعنوان مثال، یک برند ممکن است برای خشکی چشم ناشی از کمبود آب مناسب باشد درحالی که برند دیگر ممکن است برای عارضه چشم خشک تبخیری مؤثرتر باشد.
اگر چشم پزشک توصیه میکند که شما یک برند یا دو برند یا فرمولاسیونی از اشکهای مصنوعی استفاده کنید، حتماً از دستورالعمل های مبنی بر زمان و نحوه استفاده، پیروی کنید. همچنین، برندهای متفاوت و دیگری را با برند پیشنهادی پزشکتان جایگزین نکنید. استفاده از یک برند متفاوت یا چندین برند از اشک های مصنوعی، ارزیابی موفقیت درمان تجویزی توسط پزشک را مشکل میسازد.
رستاسیس
به جای داروی بدون نسخه اشکهای مصنوعی (یا علاوه بر آن ها)، ممکن است چشم پزشک استفاده روزانه از قطرهای تحت عنوان رستاسیس (آلرگان) برای درمان چشم خشک پیشنهاد کند.
رستاسیس تنها روان سازی سطح چشم را انجام نمیدهد بلکه این دارو دارای ماده مؤثری است که التهاباتت مرتبط با سندروم چشم خشک را نیز کاهش میدهد. به تولید اشکهای طبیعی بیشتر توسط بدن و مرطوب نگه داشتن چشم، آرامش و سلامتی آنها کمک میکند.
البته باید توجه داشت که اثر درمانی رستاسیس سریعاً نیست. شما باید روزانه به مدت حداقل ۹۰ روز از این قطره استفاده کنید تا از فوائد کامل این درمان چشم خشک بهرهمند شوید.
درصد قابل توجهی از افراد که از رستاسیس استفاده میکنند در طی چند هفته اول بعد از درمان، سوزش چشم را تجربه میکنند.
در حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از جمعیت را تحت تأثیر قرار داده و بسیاری از مبتلایان در سنین بالاتر از ۵۰ سالگی هستند.
ولی اگر شما در محیط یک اتاق تمیز همانند اتاق عمل کار میکنید، حتی در معرض خطر بیشتر قرار دارید، که در این حالت مطابق یک تحقیق جدید روی رزیدنتهای جراحی با متوسط سن ۲۷٫۸، جدید درصد ابتلا بالغ بر ۵۶ درصد است.
کارشناسان مدتهای مدیدی است که معتقدند که فعالیتهایی که نرخ پلک زدن را کاهش میدهند میتوانند شیوع سندروم چشم خشک را افزایش دهند. بهعنوانمثال، ساعات طولانی استفاده از کامپیوتر یکی از عوامل خطرساز در خشکی چشم است.
Xiidra
Xiidra همانند رستاسیس با هدف کاهش التهاباتی که مرتبط با نشانه ها و علائم چشمهای خشک است، ساخته شده است.
ایمنی و مؤثر بودن xiidra در آزمایشهایی روی ۱۱۸۱ نفر مبتلا به خشکی چشم در چهار گروه به مدت ۱۲ هفته بررسی و مطالعه شد. شرکت کنندگان درست قبل از استفاده از قطره xiidra و سپس بعد از دو هفته، شش هفته و ۱۲ هفته از مصرف این قطره ازنظر علائم و نشانههای این عارضه ارزیابی شدند.
در دو تا از این چهار گروه، شرکت کنندگان متوجه کاهش قابل توجه در علائم این عارضه بعد از مصرف xiidra به مدت دو هفته شدند. در هر چهار مطالعه، شرکت کنندگان متوجه کاهش بیشتر در علائم خشکی بعد از ۶ یا ۱۲ هفته از مصرف xiidra شدند.
همچنین در هفته دوازدهم کاهش قابل توجهی در علائم عارضه چشمان خشک در میان مصرف کنندگان xiidra در مقایسه با شرکت کنندگانی که به مدت دوهفته از این چهار هفته داروی کاذب مصرف کردند، دیده شد.
طبق این مطالعات شایع ترین اثر جانبی xiidra، سوزش چشم، تغییر حس چشایی و کاهش حدت بینایی (visual acuity) که در بین ۵ تا ۲۵ درصد از شرکت کنندگان رخ داد.
دوز (مقدار) توصیه شده مصرف xiidra، مشابه با رستاسیس، دو بار در روز به فاصله ۱۲ ساعت، است.
قطرههای چشمی استروئیدی
در طی چند سال اخیر، پزشکان پی به وجود اهمیت التهابات به عنوان یکی از دلایل عارضه چشمان خشک بردند. التهابات مکرراً سبب قرمزی و سوزش مرتبط با بیماری چشم خشک میشوند. ولی در بسیاری از موارد، ممکن است هیچ نشانه و علائمی قابل رؤیت نباشد.
قطرههای چشمی استروئیدی برای تخفیف سریع علائم و عموماً برای کوتاه مدت مورداستفاده قرار می گیرند. غالباً این قطرهها همراه با اشکهای مصنوعی و رستاتیس به عنوان مکمل قطرههای استروئیدی، در مدت طولانی استفاده میشوند.
درحالی که مقدار کمی از قطره استروئیدی ممکن است به صورت سیستمیک جذب بدن شود، ولی اثرات این نوع قطرها عموماً خارج از چشمها مشاهده نشده است. بااین وجود بهتر است قبل از استعمال این قطرها حتماً درباره سوابق پزشکی و بیماریهای خود با پزشک صحبت کنید.
انواع مختلف قطرههای استروئیدی با قدرت تأثیر متفاوت در بازار موجود است. بسیاری از پزشکان ترجیح میدهند با استروئیدهای خفیف که سریعاً در داخل چشم از بین میروند شروع کنند. بااینحال در برخی موارد، قطرات استروئیدی با قدرت تأثیر بیشتر برای هدف قرار دادن علائم شدید تر مورداستفاده قرار میگیرند.
در صورت استفاده طولانی مدت از قطرههای استروئیدی چشمی، خطربه وجود آمدن فشار بالای داخلی چشم یا حتی آب مروارید وجود دارد. ولی بروز این مشکلات درصورتی که این نوع قطرات تنها به صورت کوتاه مدت برای خشکی چشم مورداستفاده قرارگیرند، پائین است.
لاکریسرت (Lacrisert)
لاکریسرت (Bausch + Lomb) یک روان سازاستریل، با سرعت انتشار پائین است که زیرچشم پائینی قرارداده میشود، جائیکه ملتحمه داخل پلک با ملتحمه کره چشم به هم میرسند (این قسمت در چشم cul-de-sac پائینی نامیده میشود).
لاکریسرت یک ماده جامد است که از عامل روان کننده فاقد نگه دارندهها (هیدرو کسی پروپیل سلولز) تشکیل شده است که به کندی در طی زمان به مایع تبدیل میشود و باعث میشود که در تمام روز چشم مرطوب گردد.
برای بسیاری از افراد مبتلا به چشمان خشک، تنها یک لاکریسرت یکبار در روز استفاده میشود. اثرات این دارو در تخفیف خشکی، سوزش، چشمان آبکی، حس کردن جسم خارجی در چشم، خارش، حساسیت به نور و دید تارمطابق با ادعای کمپانی سازنده اثبات شده است.
معمولاً این دارو برای بیماران مبتلا به علائم خشکی چشم متوسط تا شدید توصیه میشود، به ویژه اگر درمان خشکی چشم با اشکهای مصنوعی به تنهایی موفقیت آمیز نباشد.
اگرلاکریسرت به صورت نادرستی در cul-de-sac پائینی قرار گیرد، ممکن است این دارو سبب خراش قرنیه شود. همچنین، لاکریسرت ممکن است سبب دید تار موقتی، ناراحتی یا سوزش چشم، مات شدن یا چسبیدن مژهها، چشمان قرمز و حساسیت به نور شود.
پلاکهای پانکتال
پلاک های پانکتال (Punctal Plugs) گاهی اوقات به منظور درمان خشکی چشم استفاده شده و این پلاک ها کمک میکنند که اشک روی سطح چشم به مدت طولانی تری باقی بماند.
پلاک پانکتال وسیله ای بسیار کوچک و استریل است که در داخل یکی از ورودیهای (پانکتا) مجراهای تخلیه اشک که در گوشه داخلی پلکهای بالایی و پائینی قرار دارند وارد میشوند.
بعد از اینکه این ورودیها بسته میشوند، اشک ها دیگر از داخل چشم از طریق این مجراها تخلیه نمی شوند. بهاینترتیب لایه اشک به مدت زمان طولانی تری روی سطح چشم مانده و علائم عرضه چشم خشک کاهش مییابد.
خوب سؤال اینجاست که در این حالت، اشکها کجا میروند؟ معمولاً خیلی ساده، بدون هیچ علائمی از سطح چشم تبخیر میشوند. ولی اگر استفاده از پلاکهای پانکتال سبب آب آوردن چشم شود، یک پلاک یا بیشتر باید برداشته شوند.
فشردن غده میبومین (Meibomian Gland Expression)
درصد قابل توجهی از عارضه چشم خشک به دلیل ترشح ناکافی روغن (میبوم) از غدد میبومین که در طول حاشیه پلکها واقع است ایجاد میشود.
دهانه های ورودی این غدهها در نزدیکی پایه مژهها قرار دارد و اگر این ورودیها مسدود شوند، روغنی که برای جلوگیری از خشک شدن سریع لایه اشک از سطح چشم ضروری است نمیتواند کار خودش را به درستی انجام دهد. این عارضه بهعنوان اختلال غده میبومین (MGD) شناخته میشود که منجر به عارضه ای تحت عنوان چشم خشک تبخیری میشود.
برای درمان اختلال غده میبومین و چشم خشک تبخیری، چشم پزشک ممکن است عملی تحت عنوان انقباض غده میبومین انجام دهد. در این روش ممکن است در ابتدا از کمپرس گرم روی پلک ها استفاده شود، سپس با استفاده از یک وسیله فورسپس مانند (انبرک مانند) برای خارج کردن محتوایی که در ورودی های مسدود شده غدد میبومین قرار دارند (که ممکن است میبومین سفت شده یا احتمالاً مواد دیگر باشد) استفاده میشود.
به منظور تخلیه کامل محتویات غدد میبومین و درست عمل کردن این غدد، فشار قابلتوجهی باید روی پلکها اعمال شود، که میتواند اذیت کننده باشد. ولی نتایج حاصل، ارزش این مقدارناراحتی کوتاه مدت در طی این روش را دارد.
کمپرس گرم
یکی از روشهای جایگزین (و راحت تر) برای بازکردن غدههای مسدود شدن میبومین در درمان عارضه خشکی چشم، بهطور ساده استفاده از کمپرس گرم روی چشمهای بسته برای نرم کردن میبوم (روغن) سفت شده است.
متأسفانه، برای اینکه کمپرس گرم به خوبی عمل کند، برخی محققان معتقدند شما باید از کمپرسی استفاده کنید که دمای آن روی ۱۸۰ درجه فارنهایت به مدت ده دقیقه ثابت باقی بماند و این کمپرس باید دو بار در طی روز به مدت ۱۰ دقیقه استفاده شود.
بسیاری از افراد نمیتوانند یا نمیخواهند که از این روش در درمان عارضه چشم خشک استفاده کنند و استفاده کوتاه مدت و کمتر از کمپرسی با دمای متغیر معمولاً غیر مؤثر است.
لیپی فلو (LipiFlow)
سیستم ارتعاشی گرمایی لیپی فلو (LipiFlow) روشی اتوماتیک است که در مطب برای درمان عارضه چشم خشک استفاده میشود. این روش درواقع ترکیبی از روش درمان با کمپرس گرم و فشردن غده میبومین است.
این وسیله در داخل چشم و روی پلکها قرار داده شده و گرمایی کنترل شده به پلکها انتقال میدهد که میبوم را نرم میکند. هم زمان، سیستم لیپی فلو با استفاده از فشارهای ملایم ارتعاشی به پلکها، سبب باز شدن و تخلیه غدد مسدود شده میبومین میشود. به این ترتیب تعادل درست میزان روغنها در لایه اشک بازگشته و سندروم خشکی چشم تخفیف مییابد.
درمان از طریق روش لیپی فلو تقریباً ۱۲ دقیقه در روز زمان میبرد. در یک مطالعه کلینیکی درباره مؤثر بودن این روش، اکثر بیماران (تقریباً ۷۶ درصد) بهبودیهایی در علائم چشم خشک به مدت دو هفته مشاهده شد. همچنین بهبودیهایی در کیفیت و کمیت ترشحات غده میبومین و مدت زمانی که لایه اشک روی چشمها قبل از تبخیر باقی میماند، مشاهده شد. با این حال، در برخی موارد، مشاهده این بهبودیها چندین ماه به طول میانجامد.
معمولاً اثرات مفید روش لیپی فلو یک تا سه سال یا بیشتر به طول میانجامد.
عوارض جانبی بالقوه درمان خشکی چشم با لیپی فلو شامل خراش قرنیه، درد چشم، پلکهای متورم، سوزش پلک چشم، برآمدگی پلک، دید تار موقتی، خارش و چشمان قرمز هستند.
نورپالسی شدید (Intense Pulsed Light-ILP)
یک دهه است که سازمان نظارت بر دارو و غذای آمریکا، استفاده از ILP را برای درمان آکنه روزاسه روی پوست تائید کرده است. معمولاً روزاسه روی پوست و پلکها هم زمان رخ میدهد. روزانه چشمی در اثر اتساع رگهای خونی در طول خط حاشیه مژهها در بیمان مبتلا به بلفاریت پدید آمده و ممکن است در بروز علائم چشم خشک نقش داشته باشد.
در این روش درمانی با استفاده از یک وسیله دستی، نور درخشانی روی پوست تابانده میشود. نور فیلتر میشود تا تنها طول موجهایی که توسط رگهای خونی جذب میشوند تابانده شود. اثراین درمان ممکن است رفع رگهای خونی گشاد شده و التهابات مرتبط با آنها باشد.
در بسیاری از بیماران با استفاده از این درمان، علائم چشم خشک برطرف شده و نیازی به استفاده از اشکهای مصنوعی و سایر قطرهها برای کنترل علائم چشم خشک بعد از استفاده از IPL نیست. به همین دلیل، درمان از طریق روش IPL ممکن است برای بیمارانی که استفاده از قطرات چشمی برای آنها راحت نیست، مناسب باشد.
معمولاً چهار تا شش جلسه درمانی با فاصله یک ماه لازم است. قبل از درمان بهتر است درباره مدت زمانی که شما زیر آفتاب میگذرانید با پزشکتان صحبت کنید. همچنین این روش درمانی ممکن است برای بیماران دارای برخی رنگ دانههای پوستی مناسب نباشد.
مکملهای خوراکی
گاهی اوقات در درمان عارضه چشم خشک، پزشکان مکملهای خوراکی را نیز توصیه می کنند. مطالعات نشان میدهد برخی مکملهای دارای اسیدهای چرب امگا تری میتوانند علائم را کاهش دهند.
منابع خیلی خوب امگا تری ها شامل ماهیهای آب سرد همانند سالمون، ساردینها، هرینگ و ماهی کد هستند. منابع گیاهی امگا تری ها روغن بذر کتان است.
نوشیدن آب بیشتر نیز کمک کننده است. کمبود آب خفیف، اغلب عارضه چشم خشک را بدتر میکند. این امر به ویژه در آب وهوای گرم، خشک و بادی صادق است. بهطور ساده نوشیدن آب، گاهی اوقات علائم عارضههای سندروم چشم خشک را کاهش میدهد.
درمانهای خانگی
اگر دچار علائم چشم خشک خفیف هستید، میتوانید از برخی از درمانهای خانگی قبل از مراجعه به پزشک استفاده کنید.
مکرراً پلک بزنید: در هنگام استفاده از کامپیوتر، تلفن همراه یا سایر وسایل دیجیتالی، ناخودآگاه کمتر از حالت عادی پلک میزنیم. این امر میتواند باعث بروز علائم چشم خشک یا بدتر شدن آنها شود. سعی کنید آگاهانه در هنگام استفاده از ابزارهای دیجیتال مرتباً پلک بزنید. همچنین با یک پلک زدن کامل، به آرامی پلک هایتان را به هم بفشارید تا چشمها را بهطور کامل با یک لایه تازه از اشک بشویید.
در هنگام استفاده از کامپیوتر، استراحتهای کوتاه داشته باشید: یک قانون سرانگشتی خیلی خوب این است که حداقل هر ۲۰ دقیقه یک بار نگاهتان را از صفحه کامپیوتر برداشته و به اشیایی در فاصله ۲۰ فوتی (تقریباً ۶ متر) از چشمان، حداقل به مدت ۲۰ ثانیه نگاه کنید. برخی این روش را قانون ۲۰-۲۰-۲۰ مینامند و پیروی از این روش میتواند هم عارضه چشمان خشک و هم فشار چشم (استنوپیا) ناشی از کامپیوتر را کاهش دهد.
آرایش چشم را به طور کامل پاک کنید: خط چشم و سایر مواد آرایشی چشم میتوانند ورودیهای غدد میبومین در پایه مژهها را مسدود کرده و منجر به عوارض اختلال در غده میبومین و چشم خشک تبخیری شود. در پایان روز، حتماً آرایش چشم از پلکها و مژهها به طور کامل پاک نمایید.
پلکها را پاک کنید: هنگام شستن صورت قبل از خواب، به آرامی پلکها را بشویید تا باکتریهای احتمالی که میتوانند سبب بلفاریت (آماس پلک) و مشکلات غده میبومین که منجر به عرضه چشم خشک میشوند را پاک کنید. از یک لیف حمام گرم و مرطوب، به مدت یک یا دو دقیقه روی پلکها استفاده کنید. سپس به آرامی با یک پاک کننده ملایم همانند شامپو بچه رقیق شده، یا دستمال مرطوبهای پلک به آرامی بشویید.
از عینک آفتابی استفاده کنید: هنگامیکه در طی روز خارج از منزل و در محیط باز به سر میبرید، همواره عینک آفتابی استفاده کنید که صد در صد اشعههای ماوراءبنفش را جذب کند. بهترین حالت این است که عینک یک فریم wrap-style داشته باشد تا چشمها را در مقابل باد، گردوغبار و سایر تحریک کنندههای که میتوانند علائم چشم خشک را سبب شوند یا بدتر کنند محافظت نمایند.
سایر ملاحظات در درمان خشکی چشم
علاوه بر درمانهای خشکی چشم که در بالا شرح داده شد، چشم پزشک ممکن است برخی اقدامات زیر را درصورتی که یک یا بیشتر از یکی از شرایط زیر در مورد شما صدق کند، توصیه کند:
تنظیم و تعدیل داروهای مصرفی: بسیاری از داروها، شامل آنتی هیستامینها، ضدافسردگیها، قرصهای ضد بارداری، برخی داروهای فشارخون و غیره میتوانند سبب بروز علائم خشکی چشم یا بدتر شدن آنها شوند. حتی داروهای ضد آلرژی و سایر بیماریها که نیاز به نسخه ندارند، نیز میتوانند سبب این عارضه شوند.
اگر دچار علائم عارضه چشم خشک هستید حتماً درباره داروهایی که مصرف می کنید با چشم پزشکتان مشورت کنید. در برخی موارد، تنظیم و تغییر نوع و تعداد داروها ممکن است به کاهش علائم خشکی چشم بدون اینکه اثرات مضری روی سلامتی داشته باشد کمک کند.
بااینوجود، هرگز بدون مشورت با پزشک معالج، مصرف یک دارو را قطع نکنید. اگر چشم پزشک تشخیص دهد که تعدیل یکی از داروها میتواند در تخفیف علائم چشم خشک کمک کننده باشد، باید وی در ابتدا با پزشک معالجتان مشورت کند یا خودتان دراینباره طبق نظر چشم پزشک با پزشک معالج مشورت کنید.
درمان عارضههای پلک: اگر مبتلا به بلفاریت، اختلال غده میبومین یا سایر عوارض مرتبط با پلک هستید، به عنوان بخشی از دوره درمانی عارضه چشم خشک، این عوارض باید درمان شوند. چرا که این عوارض مرتبط با پلک چشم با عارضه چشم خشک مرتبط هستند. به عنوان مثال، اگر مبتلا به بلفاریت هستید، چشم پزشک ممکن است استفاده از یک آنتیبیوتیک و پمادهای استروئیدی یا قطرهای چشمی را علاوه بر تمیزکردن روزانه پلکها با شامپوی ضد سوزش چشم توصیه کند.
عدم استفاده یا استفاده کمتر از لنزهای تماسی: اگر از لنزهای تماسی استفاده میکنید، مشکل است که قضاوت شود آن لنزها سبب به وجود آمدن عارضه چشم خشک میشوند یا عارضه چشم خشک سبب ناراحتی در هنگام استفاده از این لنزها میشود. در طول دوره درمان عارضه چشم خشک، بهتر است که از لنزهای تماسی استفاده نکنید (یا از لنزهای تماسی یکبارمصرف به صورت موقتی استفاده نمایید).