سال ۲۰۲۳ به عنوان بیست‌وسومین سال از هزاره سوم و قرن بیست‌ویکم، مالامال از تحولات سیاسی- اقتصادی مهمی است که سبب شد مردم و کشورهای مختلف فراز و نشیب‌های گسترده‌ای را شاهد باشند.
خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: با نزدیک شدن به پایان سال ۲۰۲۳، مرور مهمترین تحولات این سال در واقع بازخوانی وقایع مهمی است که همه مردم و کشورهای جهان را در این سال به خود مشغول ساخته است.
شاید بهتر باشد از این دوره به عنوان یکسال تلاش در صحنه جهانی نام برد، زیرا نیروهای بی نظمی درعرصه بین الملل قدرت گرفتند. جنگ‌های جدید فوران کردند و ادامه یافتند. رقابت ژئوپلیتیکی افزایش یافت تا جایی که دیدار سران کشورهای رقیب به اخبار صفحه اول تبدیل شد، حتی اگر مذاکرات آنها پیشرفت ملموس کمی داشت. در مجموع، خبرهای خوب در ۲۰۲۳ کم بوده است.
البته این سال، سالی معمولی نبود، تحولات سیاسی و اقتصادی گاه بایکدیگر حتی تقاطع پیدا کردند. تحولات اقتصادی گسترده از جمله تورم بالا، بازار کار بی‌ثبات، محکمترشدن جای پای کریپتوها و افزایش تورم جهانی و بسیاری از تحولات سیاسی مانند تهاجم اسراییل به غزه و جنگ‌های متعدد دیگر، اغلب رهبران و محققان سیاست‌های اقتصادی در سال ۲۰۲۳ را به خود مشغول کرده است.
مهمترین تحولات سیاسی
– تداوم تنش‌های آمریکا و چین:
با شروع سال ۲۰۲۳، به نظر می‌رسید که تنش‌های ایالات متحده و چین در حال کاهش است. نوامبر قبل، جو بایدن و شی جین پینگ در حاشیه اجلاس سران گروه ۲۰ در بالی دیداری که خود آن را «سازنده» خواندند، داشتند.
«آنتونی بلینکن» وزیر امور خارجه آمریکا، قرار بود در ماه فوریه به پکن سفر کند تا درباره ایجاد «نرده‌های محافظ» در رقابت ژئوپلیتیکی فزاینده دو کشور گفت‌وگو کند. اما در این زمان یک بالون نظارتی چینی بر فراز ایالات متحده ظاهر شد. این هواپیما به مدت یک هفته در سراسر این کشور حرکت کرد تا اینکه یک اف -۲۲ رپتور نیروی هوایی ایالات متحده آن را در سواحل کارولینای جنوبی سرنگون کرد. پکن اصرار داشت که بالون هنگام نظارت بر آب و هوا از مسیر منفجر شده است، توضیحی که ایالات متحده آن را رد کرد.
این حادثه باعث شعله‌ورشدن احساسات سیاسی در ایالات متحده شد و بلینکن را بر آن داشت تا سفر خود به پکن را به تعویق بیندازد.
مقامات چینی پس از سرنگونی بالون، از پاسخ به تماس «لوید آستین» وزیر دفاع ایالات متحده خودداری کردند و این امر بر فقدان یک کانال ارتباطی مستقر بین دو ابرقدرت تاکید کرد. اما بلینکن سرانجام در ماه ژوئن برای آنچه مقامات وزارت امور خارجه مذاکرات «سازنده» نامیدند، به پکن سفر کرد. این گفتگوها واشنگتن را از اعمال محدودیت‌های اضافی بر تجارت با چین و یا متقاعد کردن پکن در مباحث مرتبط با تایوان، فیلیپین یا نیروهای نظامی ایالات متحده در آسیا باز نداشت.
در ماه نوامبر نیز جو بایدن و شی جین پینگ سرا جمهوری آمریکا و چین در حاشیه مجمع رهبران APEC ۲۰۲۳ در سانفرانسیسکو با یکدیگر دیدار کردند. این مذاکرات منجر به چند توافق کوچک شد اما هیچ پیشرفت بزرگی حاصل نشد و دو قدرت جهانی را در سردی روابط باقی گذاشت.
– بریکس ۲۰۲۳: به دنبال یک نظم جهانی جدید
در اجلاس سران بریکس ۲۰۲۳، رییس‌جمهوری ایران، رئیس جمهور برزیل، رییس جمهور چین، رییس جمهور آفریقای جنوبی، نخست وزیر هند و وزیر امور خارجه روسیه در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی شرکت کردند.
بلوک بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) برای اجلاس سالانه رهبران خود در ژوهانسبورگ، آفریقای جنوبی در روزهای ۲۲ تا ۲۴ اوت ۲۰۲۳ تشکیل جلسه داد.
نکته برجسته و مهم پانزدهمین اجلاس، توافق اعضا برای پذیرش ۶ کشور عضو جدید بود. ایران، آرژانتین، مصر، اتیوپی، عربستان سعودی، امارات متحده عربی با این توافق به طور رسمی در ژانویه ۲۰۲۴ به این گروه خواهند پیوست.
عضویت دائم در گروه اقتصادهای نوظهور جهانی یک پیشرفت تاریخ‌ساز و موفقیت استراتژیک برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود.
– انتخابات ترکیه
انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی ترکیه در ۱۴ مه ۲۰۲۳ (۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۲) برگزار شد، دور دوم انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در ۲۸ مه ۲۰۲۳ با حضور دو نامزد ریاست جمهوری که بیش‌ترین رای را کسب کردند. این انتخابات دو مرحله‌ای شد و در مرحله دوم رقابت میان رجب طیب اردوغان و قلیچدار اوغلو برای تعیین رییس‌جمهور شکل گرفت.
مشارکت ۸۸٫۴۸ درصدی مردم ترکیه در این انتخابات بالاترین میزان مشارکت در تاریخ انتخابات ترکیه و همین‌طور بالاترین میزان مشارکت در انتخابات برگزار شده در منطقه خاورمیانه را رقم زد. برنده انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۳ ترکیه، رجب طیب اردوغان بود.
– همه‌گیری کودتا در آفریقا
بیشتر سال ۲۰۲۳ در سیطره جنگ‌ها و درگیری‌های مسلحانه بود و قاره سیاه در سرلوح آن درگیر همه‌گیری کودتا شد. ناظران بین الملی از این سال به عنوان هجدهمین سال «کاهش دموکراسی در جهان» نیز نام برده‌اند و آفریقا نمونه مثبتی برای اثبات این فرضیه مطرح شده است.
در ماه ژوئیه، ارتش نیجر رییس‌جمهور این کشور را برکنار کرد. کشورهای همسایه تهدید کردند که اگر کودتا لغو نشود، مداخله خواهند کرد، اما حکومت نظامی مالی و بورکینافاسو در پاسخ تهدید به جنگ کردند. در ماه اوت، ارتش گابن قدرت را به دست گرفت و وعده‌های مبهم برای برگزاری انتخابات در نهایت داد.
-درگیری قره باغ
جمهوری آذربایجان در یک عملیات نظامی، به قره باغ حمله کرد. پس لرزه‌های فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی پس از سه دهه همچنان احساس می‌شود. کشورهایی که از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بیرون آمدند، مرزهایی دارند که هر از گاه بذر درگیری را می‌پاشد. در سپتامبر ۲۰۲۳ جمهوری آذربایجان بار دیگر به قره باغ حمله کرد. در عرض یک هفته، بیش از ۱۰۰ هزار نفر یا تقریباً ۸۵ درصد از جمعیت قره باغ کوهستانی به ارمنستان گریختند.
-تداوم جنگ اوکراین
این سال با ادامه جنگ روسیه علیه اوکراین که بزرگترین درگیری مسلحانه در اروپا از زمان جنگ جهانی دوم نام گرفته است، حائز اهمیت بود. رییس جمهور روسیه، در روز ۲۲ فوریه ۲۰۲۲، «عملیات نظامی ویژه» در اوکراین را اعلام و نیروهای نظامی خود را به این کشور اعزام کرد و این جنگ در سال ۲۰۲۳ همچنان ادامه داشت.
درپی این اقدام، آمریکا و دیگر کشورها تحریم‌هایی را علیه روسیه آغاز کردند. این جنگ باعث آواره شدن ۱۵.۷ میلیون اوکراینی (۸ میلیون آواره داخلی و ۷.۷ میلیون پناهنده) شد و منجر به محکومیت‌های بین المللی و تحریم‌ها و تهدیدات هسته‌ای، خروج صدها شرکت از روسیه و محرومیت روسیه از رویدادهای مهم بین‌المللی در عرصه ورزش شد.
در واقع واکنش آمریکا و اروپا به این جنگ ارسال میلیاردها دلار تسلیحات نظامی به اوکراین رقم خورد. آنها با اعمال تحریم‌ها علیه روسیه و ارسال ده‌ها میلیارد دلار کمک به اوکراین خود را در صف متحدان اوکراین قرار دادند. کمک واشنگتن به کی‌یف در قالب بسته ۴۵ میلیارد دلار کمک نظامی تعریف شد.
در اوایل سال ۲۰۲۳ اوکراین تلاش کرد تا با حمله متقابل کنترل روسیه بر شرق اوکراین و احتمالاً کریمه را بشکند. حمله متقابل مورد انتظار در اوایل ژوئن آغاز شد. باوجود تحمیل خسارات گسترده به سربازان روسی، خطوط نبرد به سختی حرکت کردند.
ارتش روسیه از زمستان و بهار برای تدارک دفاعی مهیب استفاده کرده بود. در اوایل نوامبر، ژنرال ارشد اوکراین جنگ را به عنوان یک «بن بست» توصیف و اعتراف کرد که «به احتمال زیاد هیچ پیشرفت عمیق و زیبایی وجود نخواهد داشت.» در واقع، همانطور که آن ژنرال گفته بود، روسیه در طول سال بیش از اوکراین قلمرو بدست آورده بود. با وجود متحمل شدن خسارت‌ها، روسیه در پاییز ۲۰۲۳ در مقایسه با آغاز عملیات نظامی، دو برابر تعداد سربازان خود را در اوکراین داشت و اقتصاد روسیه در شرایط جنگی قرار داشت. در همین حال، «خستگی اوکراین» در غرب، به ویژه در ایالات متحده، با مخالفت قانونگذاران جمهوری خواه از ارسال کمک‌های بیشتر به کی‌یف، خودنمایی کرد. با توجه به روندهای بلندمدت که به طور بالقوه به نفع روسیه است، درخواست‌ها برای چرخش اوکراین از حمله به دفاع و به دنبال آتش بس افزایش یافت. اینکه ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه با توقف درگیری موافقت می‌کند یا نه، قابل بحث است. اما انتخابات نوامبر آینده آمریکا در سرنوشت جنگ اوکراین تاثیر گذار خواهد بود.
-جنگ غزه
در این سال همچنین حمله غافلگیرانه حماس در روز هفتم اکتبر به اسراییل و جنگ ظالمانه اسراییل علیه مردم غزه رقم خورد. حملات گسترده زمینی و هوایی اسراییل علیه مردم مظلوم فلسطین در غزه محصور با محکومیت اغلب ملت‌ها، رهبران، کشورها، سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری روبه رو شد اما اسراییل با حمایت آمریکا نسل کشی فلسطینیان را به صورت علنی و آشکار در جلوی چشم جامعه بین الملل ادامه داده است.
جنگ ۲۰۲۲ اسراییل علیه غزه بیش از ۸۰ روز طول کشیده و نظامیان اسراییل صدها حملات هوایی علیه مردم مظلوم غزه انجام دادند.
وزارت بهداشت غزه سه شنبه شب (۵ دیماه) در آخرین آمار خود از افزایش شمار شهدای تجاوز رژیم صهیونیستی به نوار غزه در ۱۱ هفته اخیر به ۲۰۹۱۵ نفر خبر داد که اکثر آنها را کودکان و زنان تشکیل می‌دهند.