یک‌پژوهشگر می‌گوید زمانی که فضای رسمی و غیررسمی دیوار حائل داشت، گذشته و دیروز فضای مجازی به عنوان رسانه غیررسمی شناخته می‌شد اما امروزه رسمی‌تر، عینی‌تر و مهم‌تر از فضای واقعی شده است.
به گزارش خبرنگار مهر، بیست و دومین جشنواره ملی رسانه‌های ایران ۱۷ مرداد برگزیدگان خود را معرفی خواهد کرد. محمد لسانی پژوهشگر مدرس سواد رسانه‌ای با اشاره به انتشار فراخوان بیست و دومین جشنواره مذکور در گفت‌وگو با خبرنگار مهر گفت: رسانه‌های رسمی نتوانسته‌اند خود را با ملزومات رسانه‌های مدرن به روز رسانی کنند. آن گروه از رسانه‌های رسمی که نسبت به محیط پیرامونی خود حساس هستند دارای تعامل با محیط فناورانه، محیط فرهنگی، محیط اجتماعی و محیط سیاسی هستند، می‌توانند در صورت ریسک‌پذیری مدیران خود، خودشان را با شرایط انطباق دهند.
وی افزود: یک رسانه در ذات باید با محیط و کنش‌گران محیط تعامل داشته باشد. برای دریافت و ارسال خبر تعامل می‌کند اما متأسفانه بعضی از رسانه‌ها برای هویت خودشان و برای زیست کلان خود تعاملشان با محیط اطراف خیلی ضعیف است یعنی محیط تغییر می‌کند و فناورانه می‌شود اما رسانه از آن جریان باز مانده و آن رسانه، رسانه‌ای سنتی است که به نسل X یا نهایتاً Y تبدیل شده است و از نسل Z (۱۳ تا ۲۸ سال) جا مانده است.
این فعال رسانه در ادامه سخنان خود گفت: نیمی از این تحول به میزان ریسک پذیری مدیران برمی‌گردد؛ اگر ما کنکاش کنیم چرا یک مدیر ریسک پذیر نیست و تصمیمات آن سازمان را به پیش نمی‌برد و باعث رکود و ماندگاری در گذشته شده به ضعف‌های مربوط به شایستگی و لیاقت مدیر خواهیم رسید و وقتی کنکاش ما بیشتر می‌شود مبحث وابستگی به یک جریان یا بخشی از حکومت پیش می‌آید.
رسانه وابسته مدافع وضع موجود است
لسانی در ادامه گفت: سرمنشا مشکلات و موانع تحول در رسانه‌ها، وابستگی است. عدم لیاقت و شایستگی مدیر تا بدون جسارت و تحول‌گرا بودن تصمیمات مهم‌ترین موانع روزآمدی رسانه‌هاست. ما باید این مساله را رفع کنیم و بدانیم رسانه‌ای که وابسته باشد اهل تکاپو نیست و مدافع وضع موجود است. ما باید جدا از لایه مدیران به لایه کارکنان هم ورود کنیم. زمانی که کارکنان رسانه‌ها به عنوان خبرنگاران و محتواسازان، آموزش ضمن خدمت کمی می‌بینند و با تغییرات دوره زندگی خودشان هم‌سو نیستند، این تحول صورت نمی‌گیرد. مثلاً در عصری هستیم که انسان رسانه‌ها نقش اصلی را دارند و در تولید و توزیع پیام تأثیرگذار هستند، پس یک رسانه باید از خبرنگارانی استفاده کند که آن‌ها خود برند باشند یا برند داشته باشند و به مبحث ولاگری نیز باید توجه شود.
وی افزود: امروزه ولاگری به معنای تولید محتوای ویدئویی است و افراد جلو دوربین از خودشان یا محیط پیرامون خود محتوا تولید می‌کنند. ما کارکنانی دونده می‌خواهیم که خودشان را با شرایط روز تطبیق دهند.
این فعال رسانه با اشاره به دو لایه مدیریت و کارکنان در نحوه عملکرد رسانه در ارتباط با روزآمدی افزود: این دو لایه در روزآمدی و عملکرد رسانه‌ها نقش اساسی دارند. یک بخش مدیران و بخش دیگر کارکنان رسانه است. مشکل لایه اول به لایه دوم مرتبط است یعنی قسمت انسانی با لایه مدیریتی و اقتصادی رسانه رابطه مستقیم دارد. مدیریت کلان به معنای وابستگی و مدیریت اقتصادی یعنی بدانیم منبع درآمد رسانه از کجاست؟ آیا به نفت وصل است یا از طریق فروش ارتزاق می‌کند؟ اصولاً دریافت خوراک خبری توسط مخاطب، از طریق خام خوری رخ می‌دهد.یعنی محتواهای رسانه‌ای که از یک رویداد بدون تحلیل، بدون ذکر جزئیات، بدون ذکر علل تولید می‌شود و ما در ژورنالیسم تحت عنوان عناصر خبر می‌شناسیم را مصرف می‌کند. غالباً کسانی که در رسانه‌های غیررسمی و گروه‌ها هستند، قبیله کوچکی کنار خود جمع و خام‌خوری می‌کنند.
رسانه‌های غیررسمی مرجعیت یافته اند
لسانی گفت: دومین حالت دریافت خوراک خبری بدخوری کردن است، بدین ترتیب که محتواهای زرد و فیک را که صرفاً مبتنی بر احساسات تولید شده یا دارای محتوایی فیک است، مصرف می‌کند. ممکن است کل محتوای خبر کج آگاهی با خود به همراه داشته باشد. بنابراین لازم است که رسانه‌های رسمی امتدادی در فضای مجازی داشته باشند. تاکید می‌کنم زمانی که فضای رسمی و غیررسمی دیوار قطوری حائل داشته باشد، گذشته است. دیروز فضای مجازی به عنوان رسانه غیررسمی شناخته می‌شد اما امروزه دارد رسمی‌تر، عینی‌تر و مهم‌تر از فضای واقعی می‌شود؛ طوری که ۱۳ الی ۱۴ ساعت از زمان جوانان کشور در داخل گروه‌ها و کانال‌ها و صفحات فضای مجازی می‌گذرد. در واقع دیگر مثل سابق نمی‌توان فضای مجازی را را نمی‌توانیم غیررسمی بدانیم و باید سعی کنیم که رسانه‌های رسمی ما بتوانند امتداد حضوری در فضای مجازی داشته باشند و آنجا کنش کنند.
وی با اشاره به آسیب‌های تغییر مرجعیت از رسانه‌های رسمی به رسانه غیررسمی ادامه داد: مرجعیت در کنار مفاهیم دیگر مثل قابل اعتماد بودن و معتبر بودن مهم است از همین رو صرفاً زیست در یک فضا باعث نمی‌شود که اخبار و اطلاعات آن فضا معتبر و قابل اعتماد باشد اگرچه به دلیل دسترسی آسان‌تر مردم به اینترنت، آن‌ها راحت‌تر هستند از مجرای فضای مجازی محتوا را دریافت کنند اما پژوهش‌های انجام شده نشان می‌دهد وقتی از افراد در مورد معتبر بودن و قابل اعتماد بودن سوال می‌شود اصولاً منابع مجازی را چه از گروه‌ها چه از کانال‌ها کمتر قابل اعتماد می‌دانند به همین خاطر این مساله حائز اهمیت است که حتماً برندهای رسمی دارای هویت مجازی باشند حتی ما امروزه الگوهایی سراغ داریم که عملاً برندهای رسمی برندهای مجازی خود را متفاوت انتخاب می‌کنند به عنوان مثال ممکن است یک مجموعه مانند شبکه ماهواره‌ای الجزیره که در حوزه مجازی AJ+ را انتخاب می‌کند که مخفف همان الجزیره است و با این هویت مخاطب را به دام می‌اندازد و در آن ویدئو کاربرپسند در آن قرار می‌دهد. اصولاً فضای رسمی یک نوع کنش و هویت خاص نیاز دارد.
مرجعیت با اعتماد و اعتبار رسانه معنا می‌یابد
این فعال رسانه گفت: مرجعیت در کنار مفاهیم دیگر مثل قابل اعتماد بودن و معتبر بودن مهم است از همین رو صرفاً زیست در یک فضا باعث نمی‌شود که اخبار و اطلاعات آن فضا معتبر و قابل اعتماد باشد اگرچه به دلیل دسترسی آسان‌تر مردم به اینترنت راحت‌تر هستند که از مجرای فضای مجازی محتوا را دریافت کنند اما پژوهش‌های انجام شده نشان می‌دهد وقتی از افراد درمورد معتبر بودن و قابل اعتماد بودن سوال می‌شود اصولاً منابع مجازی را چه از گروه‌ها چه از کانال‌ها کمتر قابل اعتماد می‌دانند به همین خاطر این مساله حائز اهمیت است که حتماً برندهای رسمی دارای هویت مجازی باشند حتی ما امروزه الگوهایی سراغ داریم که عملاً برندهای رسمی برندهای مجازی خود را متفاوت انتخاب می‌کنند به عنوان مثال ممکن است یک مجموعه مانند شبکه الجزیره در حوزه مجازی AJ+ را انتخاب می‌کند که مخفف همان الجزیره است و با این هویت مخاطب را به دام می‌اندازد و در آن ویدئو کاربرپسند قرار می‌دهد. اصولاً فضای رسمی به یک نوع کنش و هویت خاص نیاز دارد. هویت فضای مجازی کمی غیررسمی‌تر و دارای محتوایی سرگرم کننده است به همین خاطر باعث دو هویتی شدن خبرگزاری‌های رسمی‌ای می‌شود که عموماً هوش مخاطب شناسی بالاتری دارند.
لسانی ادامه داد: اصولاً آشنایی با قالب‌ها و فرمت‌های تولید محتوا مهم است. امروزه تولید محتوا در حوزه‌های مختلف صورت می‌گیرد مثلاً ما در جهان یک نوع ژورنالیسم جدید تحت عنوان ژورنالیسم شناور یا غوطه‌ور (Immersive journalism) داریم که از واقعیت مجازی و واقعیت افزوده استفاده می‌کند و باعث می‌شود تا افراد در این حوزه از عینک‌ها و هدست‌های واقعیت مجازی و افزوده استفاده کنند و حتی از سال ۲۰۱۷ شاهد این هستیم که جایزه جهانی روزنامه نگاری غوطه‌ور راه‌اندازی شده و این شیوه‌های جدید روایت‌گری، تنظیم خبر، سبک‌های خبرنویسی مبتنی بر سایبر ژورنالیسم به مخاطب کمک می‌کند.
جدالی اصلی میان خلاقیت یا فقدان خلاقیت است
وی جدال اصلی در روزآمدی رسانه و خبر را میان خلاقیت و یا فقدان آن دانست و افزود: دوست ندارم به تفکیک یا جدال بین سنت و مدرنیسم دامن بزنم، من مساله اصلی در خبر را سنتی و مدرن بودن نمی‌دانم و این جدال اصلی را بین خلاق بودن یا نبودن و مخاطب پسند بودن یا نبودن می‌دانم. اگر امروز بتوانیم خلاقانه کاری را انجام دهیم برد کرده‌ایم. چون ما در الگوهای سنتی هم چنین تجربه‌هایی داشتیم و قبلاً در دوران طلایی روزنامه‌ها خلاقیت در تیترزنی، در گرفتن عکس، تنظیم صفحات تعریف می‌شد اما امروز کمتر کسی به خلاقیت در این حوزه‌ها توجه دارد و حوزه خلاقیت متفاوت شده و تنظیم محتوا عموماً بر حوزه ویدئو متمرکز است برای همین کاری که از نظر من باید صورت بگیرد، درنوردیدن مرزهای خلاقیت است و در جریان و به دنبال شیوه‌های جدید و نوآورانه بودن. برای همین است که بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها بخشی‌هایی را برای پژوهش و توسعه فعال می‌کنند اما این یک بحث مهم است که گاهی بعضی رسانه‌ها حاضر نیستند تغییر این فضا را بپذیرند.
برند سازی شخصی برای خبرنگاران را جدی بگیریم
لسانی در پایان به مساله برندهای هویت انسانی در رسانه‌ها اشاره کرد و گفت: وارد دورانی شده‌ایم که هویت انسانی مهم است نه لزوماً هویت حقوقی رسانه‌ها. برای همین شما می‌بینید در یک شبکه خبری تاکر کارلسن مهم می‌شود و در شبکه‌های دیگر در دهه‌های گذشته مایک والاس. به این معنا که برندها یاد گرفتند روی هویت‌های انسانی خود کار کنند اما امروز مردم ما کدام روزنامه را به خبرنگارش و هویت فردی آن می‌شناسند؟! اصولاً برندسازی شخصی در رسانه‌های ما خیلی ضعیف دنبال می‌شود و کسانی که هویتی شخصی پیدا کردند، کمتر حاضر می‌شوند با رسانه‌ها کار کنند. ما باید بتوانیم این تمایز را برداریم و به جایی برسیم که برندسازی شخصی برای خبرنگاران را خیلی جدی بگیریم و خود خبرنگاران پیشتاز در این حوزه جلو بروند. بعد از آن نوبت رسانه هاست که بتوانند تور جذب از میان انسان رسانه‌های خبرنگار داشته باشند. در این حوزه باید تولید برندهای انسانی و در ادامه به کارگیری و تقویت این برندها مورد توجه رسانه‌ها باشد. اگر وارد این عصر بشیم به نظر من وارد حوزه ژورنالیسم مدرن و به روز شده ایم که خلاقیت و نوآوری را تضمین می‌کند.
