به نقل از مجله سیب:
در مقالات پزشکی سال گذشته اشاره کردیم که شیر مادر بهترین غذا برای تغذیه شیرخوار است، به دلیل ترکیبات شیر مادر توصیه مطلوبِ تغذیه انحصاری با شیر مادر طی شش ماه اول زندگی هست و سپس نتایج آن را بر سلامت شیرخوار و مادر برشمردیم. در این شماره به ترکیبات شیر مادر می‌پردازیم.
فهرست مطالب
شیر مادر از چیست؟
شیر مادر در پنج روز اول به‌صورت آغوز ( کلستروم ) است که حجم آن کم ولی سرشار از پادتن‌ها هست. بنابراین نقش آغوز تنها تغذیه‌ای نیست و بیشتر ایمنی-تغذیه‌ای هست. ازآنجا که طی این مدت نوزاد از ذخایر بدن خود استفاده می‌کند، کاهش ۷% از وزن در پنج روز اول کاملاً طبیعی است ( این کاهش وزن به‌سرعت جبران می‌شود، به‌طوری‌که وزن روز دهم با وزن هنگام تولد برابر می‌گردد و سپس منحنی رشد وزنی ادامه می‌یابد ).
شیر بینابینی از روز پنجم تا آخر هفته دوم ترشح می‌شود که هرچند هنوز ترکیب آن به آغوز شباهت دارد، ولی یک دوره صعودی افزایش حجم شیر است تا نیازهای غذایی رشد سریع شیرخوار را تأمین کند و مطابق با این نیازها ترکیبات شیر مادر تنظیم می‌شود. بعدازاین دوره، شیر رسیده ترشح می‌شود.
ترکیب شیر خشک که منبع آن شیر گاو یا منبع گیاهی ( Soy )است، در محدوده خاصی استاندارد گردیده است، تا اجزای غذایی( ولی نه ایمنی‌بخش و زیست فعال آن ) به ترکیبات شیر مادر نزدیک شوند. برخلاف شیر خشک، درصد ترکیبات شیر مادر در مادران مختلف، در طول مدت شیردهی، در هر وعده شیردهی طی روز، در آغاز و پایان هر نوبت شیردهی و در شیر مادران نوزادان رسیده و نارس، متفاوت است. این تغییرات ترکیب شیر مادر با نیازهای رشد و مراحل هضم شیرخواران دقیقاً منطبق است.
درصد ترکیبات شیر مادر از دو منبع رژیم‌غذایی مادر و ذخایر بدن او، تأمین می‌شوند. بنابراین کمبود غذایی در مادر( البته به قیمت کاستن از ذخایر بدن مادر و به نفع شیرخوار)، تأثیر ناچیزی بر ترکیب شیر مادر می‌گذارد.
ترکیبات شیر مادر
همانند هر ماده غذایی دیگری شیر مادر نیز از یک سری مواد مختلف تشکیل‌شده است که همه این‌ها در کنار هم شیر مادر را می‌سازند. مهم‌ترین عناصر تشکیل‌دهنده ترکیب شیر مادر عبارت‌اند از:
- درشت مغذی‌ها
- آب
- کربوهیدرات
- لیپید
- پروتئین
- ترکیبات زیست فعال
- ایمونوگلوبین‌ها
- هورمون‌ها
- آنزیم‌ها
- ریزمغذی
- ویتامین‌ها
- مواد معدنی
در ادامه به بررسی هر یک از موارد ترکیبات شیر مادر می‌پردازیم و می‌بینیم که دقیقاً شیر مادر از چیست.
<img class="aligncenter wp-image-7969 size-full entered exited" src="data:;base64,” alt=”ترکیبات شیر مادر” width=”750″ height=”422″ data-lazy-src=”https://seebmagazine.com/wp-content/uploads/2019/04/ترکیبات-شیر-مادر.jpg” />
درشت مغذی‌ها در ترکیب شیر مادر
شیر مادر عمدتاً از آب، کربوهیدرات‌ها، لیپیدها و پروتئین‌ها تشکیل‌شده است. هر یک از این مواد مغذی در رشد و تکامل نوزاد نقش دارند.
آب
ترکیب شیر مادر از حدود ۹۰ درصد آب تشکیل‌شده است. بدن انسان برای عملکرد به آب بستگی دارد. آب هیدراتاسیون را حفظ می‌کند، به تنظیم دمای بدن کمک می‌کند، مفاصل را روان می‌کند و از اندام‌ها محافظت می‌کند. خوشبختانه، شیر مادر به‌تنهایی تمام آب موردنیاز نوزادان را برای بقا فراهم می‌کند.
کربوهیدرات‌ها
کربوهیدرات‌ها منبع انرژی ترجیحی برای مغز هستند. کربوهیدرات اصلی در ترکیب شیر مادر، قند شیر است که به نام لاکتوز شناخته می‌شود. شیر انسان حاوی لاکتوز بیشتری نسبت به شیر گاو است. سایر کربوهیدرات‌های موجود در شیر مادر (مانند الیگوساکاریدها) باعث تقویت باکتری‌های سالم در روده کودک می‌شود. این باکتری‌ها از روده کودک محافظت می‌کنند و می‌توانند به مبارزه با بیماری‌هایی مانند اسهال نوزاد کمک کنند.
چربی‌ها
لیپیدها تنها حدود ۴ درصد از شیر مادر را تشکیل می‌دهند، اما بیش از نیمی از کالری دریافتی کودک از شیر مادر را تأمین می‌کنند. لیپیدها منبع اصلی انرژی، کلسترول و اسیدهای چرب ضروری مانند DHA هستند. این مواد مغذی برای رشد مغز، سیستم عصبی و بینایی کودک ضروری هستند. همه مادران شیرده باید از مکمل DHA استفاده کنند. محتوای پرکالری لیپیدهای موجود در ترکیب شیر مادر نیز مسئول افزایش وزن سالم کودک است. درصد ترکیبات شیر مادر باید به‌طور طبیعی حاوی تمام چربی‌هایی باشد که کودک شما برای رشد در ۶ ماه اول زندگی نیاز دارد.
پروتئین
پروتئین موجود در شیر مادرانِ نوزادان نارس( بسته به‌شدت نارس بودن ) تا سه برابر بیشتر از شیر مادران نوزادان رسیده است و در آغوز هم بسیار بیشتر از شیر رسیده وجود دارد. این غلظت بالای پروتئین که برای رشد سریع در نوزادان نارس و اوایل تولد اهمیت دارد، بعدازاین مرحله کاهش می‌یابد تا بار اضافی به کلیه‌های نوزاد تحمیل نشود.
لاکتوفرین نوعی پروتئین در شیر مادر است که آهن را در بدن کودک حرکت می‌دهد. همچنین به محافظت از روده نوزاد در برابر عفونت‌ها کمک می‌کند.
پروتئین اصلی شیر مادر پروتئین وی (whey) است. پروتئین وی مایع است و هضم آن بسیار آسان است. وی همچنین حاوی آنتی‌بادی، لاکتوفرین و لیزوزیم است که به کودک، کمک می‌کند تا با عفونت‌ها و بیماری‌ها مبارزه کند. دیگر پروتئین اصلیِ شیر مادر که کافئین نام دارد، مولکول‌های پروتئینی بزرگ‌تر و پیچیده‌تر هستند که هضم آن‌ها سخت‌تر است.
مقدار پروتئین شیر مادر
آغوز سرشار از مواد مغذی ازجمله پروتئین آسان هضم است. با تغییر ترکیب شیر مادر و تغییر آغوز به شیر انتقالی و درنهایت شیر بالغ، مقدار پروتئین شیر مادر کاهش می‌یابد.
مقدار پروتئین شیر مادر در طول زمان
- روزهای اولیه: ۱.۴-۱.۶ گرم در ۱۰۰ میلی‌لیتر
- بعد از ۳-۴ ماه: ۰.۸-۱.۰ گرم در میلی‌لیتر
- بعد از ۶ ماه: ۰.۷-۰.۸ گرم در میلی‌لیتر
ترکیبات زیست فعال شیر مادر
چندین عنصر در ترکیبات شیر مادر وجود دارد که در شیر خشک یافت نمی‌شود. این مواد منحصربه‌فرد از مادر به کودک منتقل می‌شود.
ایمونوگلوبین ها (پادتن‌ها) در ترکیب شیر مادر
ایمونوگلوبولین ها مواد پروتئینی و جزئی از سیستم ایمنی هستند که به مبارزه با عوامل بیگانه می‌پردازند. در سال ابتدایی زندگی هنوز دستگاه ایمنی نوزاد کامل نیست و خودش نمی‌تواند این پادتن‌ها را بسازد. یکی از مواد منحصربه‌فرد در ترکیب شیر مادر همین ایمونوگلوبین ها هستند که به‌مثابه یک واکسن برای کودک به شمار می‌روند.
هورمون‌های ترکیب شیر مادر
هورمون‌های دخیل در تولید شیر عبارت‌اند از پرولاکتین، هورمون‌های تیروئید و فاکتورهای رشد. دانشمندان هنوز در حال تحقیق هستند که کدام هورمون‌ها به شیر مادر (مانند لپتین) منتقل می‌شوند تا در مورد چگونگی تأثیر آن‌ها بر سلامت کودک بیشتر بیاموزند.
آنزیم‌ها
چندین آنزیم کلیدی در شیر مادر یافت می‌شود. برخی از آن‌ها با تجزیه چربی‌ها یا پروتئین‌ها به هضم کمک می‌کنند، درحالی‌که برخی دیگر از سیستم ایمنی حمایت می‌کنند. بسیاری از آنزیم‌های موجود در شیر مادر دارای عملکرد ناشناخته‌ای هستند
ریزمغذی‌های ترکیب شیر مادر
شیر مادر حاوی ویتامین‌ها و مواد معدنی موردنیاز برای حمایت از نوزادان است. مهم‌ترین این ریزمغذی‌ها ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند.
ویتامین‌ها و مواد معدنی ترکیب شیر مادر
ویتامین‌ها از سلامت استخوان‌ها، چشم‌ها و پوست حمایت می‌کنند. آن‌ها برای جلوگیری از بیماری‌های سوءتغذیه مانند اسکوروی و راشیتیسم ضروری هستند. شیر مادر به‌طورمعمول حاوی تمام ویتامین‌های موردنیاز برای حمایت از سلامت کودک در حین رشد است. بااین‌حال، اگر از محدودیت‌های غذایی خاصی پیروی کنید، مقدار ویتامین D، فولات یا ویتامین B6 در بدن شما ممکن است کمتر باشد.
مقدار برخی ویتامین‌ها با رژیم غذایی و ذخایر بدن مادر ارتباط دارد. لذا برای مادرانی که تغذیه مطلوب ندارند، مصرف مولتی‌ویتامین توصیه می‌شود. به علت کم بودن مقدار ویتامین D در شیر مادر، به‌خصوص در مناطقی که از آفتاب کافی بی‌بهره‌اند، مصرف ویتامین D برای همه نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، تجویز می‌گردد. صرف‌نظر از رژیم غذایی، مقدار ویتامین K هم در شیر مادر کم است، لذا جهت پیشگیری از احتمال خونریزی در نوزاد، تزریق یک دوز ویتامین K برای همه نوزادان در بدو تولد انجام می‌شود.
مانند ویتامین‌ها، ترکیب شیر مادر نیز سرشار از مواد معدنی است که بدن کودک برای رشد سالم و قوی به آن نیاز دارد. مواد معدنی اصلی موجود در شیر مادر عبارت‌اند از آهن، روی، کلسیم، سدیم، کلرید، منیزیم و سلنیوم. مواد معدنی برای ساختن استخوان‌های قوی، تولید گلبول‌های قرمز خون و ارتقای عملکرد مناسب عضلات و اعصاب استفاده می‌شوند.
سوالات متداول درباره ترکیبات شیر مادر
ترکیبات شیر مادر از چیست؟
ترکیب شیر مادر را به‌طور عمده درشت مغذی‌ها و ریزمغذی‌ها و مواد زیست فعال تشکیل می‌دهند که همگی آن‌ها برای رشد کودک ضروری‌اند
پروتئین اصلی شیر مادر چیست؟
کازئین، پروتئین وی و لاکتوفرین اصلی‌ترین پروتئین‌های شیر مادر می‌باشند.
بیشترین ماده در ترکیبات شیر مادر چه ماده‌ای است؟
آب بیشترین مقدار را در درصد ترکیبات شیر مادر به خود اختصاص می‌دهد.
منبع
