به نقل از مجله سیب:
شاید چیز دیگری مانند تولد یک نوزاد سالم به زندگی شور و نشاط هدیه نکند. امروزه علم پزشکی و پیشرفت‌های علمی تکنولوژی مسیر را برای تولد یک نوزاد بسیار هموار کرده‌اند. در این مطلب از مقالات پزشکی سایت سیب می‌خواهیم راه‌های بررسی سلامت جنین را مورد بررسی قرار دهیم.
فهرست مطالب
سلامت جنین به چه صورت است؟
شاید مهم‌ترین نگرانی یک مادر باردار این است که بررسی سلامت جنین به چه صورت است، چه کاری باید انجام بدهد و چگونه می‌تواند از سلامت جنینش مطمئن باشد. سلامت جنین در دوران بارداری مستقیماً با وضعیت سلامت مادر ارتباط دارد.
در طی دوران بارداری چندین بررسی پاراکلینیکی و معاینه‌ای باید انجام شود تا از وضعیت سلامت جنین اطمینان حاصل شود. یک سری از این بررسی‌ها مستقیماً سلامت جنین را ارزیابی می‌کنند؛ درحالی‌که، تست‌های دیگر با بررسی یک سری از فاکتورهای سلامتی مادر، که مستقیماً بر سلامت جنین تأثیر دارند، به بررسی سلامت جنین اقدام می‌کنند.
در هر کشور باتوجه‌به سیاست‌های سلامت آن کشور، ممکن است در انجام‌دادن انواع تست سلامت جنین تفاوت‌هایی وجود داشته باشد و مواردی اجباری یا اختیاری باشند یا اینکه برای سنجش از موارد دیگری استفاده شود. اما درمجموع، در دوران بارداری تست‌های تشخیصی لازم شامل: سونوگرافی، ۲ یا ۳ مرحله غربالگری ناهنجاری‌های جنینی، تست‌های ارزیابی سلامت مادر و بررسی سلامت جنین هستند که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.
سونوگرافی سلامت جنین برای چیست؟
در سونوگرافی از امواج اولتراسوند که برای جنین و مادر بی‌خطر هستند استفاده می‌شود و تصویری از جنین ایجاد می‌شود که پزشک با بررسی این تصویر می‌تواند مواردی را بررسی کند. در طی دوران بارداری حداقل ۴ بار باید سونوگرافی انجام شود:
- هفتۀ ۸: در این نوبت سونوگرافی سن بارداری تعیین می‌شود و ضربان قلب جنین نیز تشخیص داده می‌شود؛
- هفتۀ ۱۲: در این سونوگرافی با بررسی ضخامت پشت گردن جنین وجود یا عدم وجود یک سری از ناهنجاری‌های جنینی بررسی می‌شود؛
- هفتۀ ۱۸ـ۲۲: در این نوبت تمام ارگان‌های جنین ارزیابی و بررسی می‌شوند؛
- هفتۀ ۳۲: در این سونوگرافی نیز عضو نمایشی جنین برای زایمان مشخص می‌شود و بر اساس آن نوع زایمان تعیین می‌شود.
دقت داشته باشید که، ممکن است بر اساس صلاحدید پزشک نیاز باشد یک سونوگرافی تکرار شود یا چند بار دیگر در مراحل دیگری سونوگرافی انجام شود.
تست سلامت جنین
از هفتۀ ۱۷ـ۲۰ حرکات جنین حس می‌شوند و در واقع بهترین تست سلامت جنین نیز شمارش همین حرکات است. مادر به پهلوی چپ دراز می‌کشد و اگر در مدت یک ساعت ۴ حرکت حس کند، مشکلی وجود ندارد. (در بعضی منابع تعداد حرکات متفاوت ذکر شده است. همچنین بهتر است قبل از شمارش مادر گرسنه نباشد و قندخونش افت نکرده باشد.)
در مواردی که مادر متوجه کاهش حرکات جنین شده باشد دو تست سلامت جنین انجام می‌شوند که پزشک یا تکنسین آموزش‌دیده در کلینیک یا بیمارستان باید انجام دهند. این دو تست NST و Biophysical Profile Score (BPS) هستند. در تست NST با استفاده از یک دستگاه، که مانند دستگاه ثبت نوار قلب است، ضربان قلب جنین بررسی می‌شود. در طی تست NST می‌توان از سلامت جنین در آن لحظه مطمئن شد. درصورتی‌که، نتایج این تست نرمال نباشند تست BPS انجام می‌شود.
تست سلامت جنین BPS توسط پزشک و با دستگاه سونوگرافی انجام می‌شود. در طی این تست سلامت جنین، حرکات جنین، تون عضلانی جنین، تنفس جنین و مایع آمنیوتیک سنجیده می‌شوند و باتوجه‌به وضعیت موجود امتیاز داده می‌شود و اگر مجموع امتیازها بالای ۶ شود، جنین سالم است.
تست‌های دیگری برای بررسی سلامت جنین نیز ممکن است درصورت نیاز انجام شوند. این سه مورد که ذکر شد، متداول‌ترین تست‌های بررسی سلامت جنین هستند.
آزمایش سلامت جنین برای چیست؟
علاوه بر تست‌ها و سونوگرافی که گفته شد، در دوران بارداری یک سری آزمایش‌ها نیز انجام می‌شود و شاید این سؤال برایتان پیش آمده باشد که این آزمایش سلامت جنین برای چیست؟
این آزمایش‌ها برای بررسی ناهنجاری‌های کروموزومی و نقائص لوله عصبی جنین انجام می‌شوند و مهم‌ترین چیزی که بررسی می‌شود سندرم داون است. این تست‌ها در سه ماهۀ اول (اغلب هفته ۱۱) و سه ماهۀ دوم انجام می‌شوند. مواردی که سنجیده می‌شوند سطوح آلفافیتوپروتئین، اینهیبین A، βhcg، PAPP-A و MSAFP هستند.
نتایج این تست‌ها به همراه نتایج سونوگرافی که در این مرحله انجام می‌شوند می‌توانند تا حد زیادی ناهنجاری‌های مختلفی را غربالگری کنند. توجه داشته باشید که ممکن است موارد دیگری نیز سنجیده شوند.
آزمایش‌ها و تست‌هایی که مادر را بررسی می‌کنند
همان طور که گفتیم وضعیت سلامتی مادر نقش مهمی در تعیین وضعیت سلامت جنین دارد. سن بالای مادر، بیماری‌های زمینه‌ای مادر مانند فشارخون و دیابت و سابقۀ خانوادگی ناهنجاری‌های جنینی، ضرورت انجام تست‌های تشخیصی مختلفی را ایجاد می‌کنند.
در اولین مراجعۀ مادر باردار به پزشک باید موارد زیر انجام شوند:
- آزمایش CBC برای بررسی سلول‌های خونی مادر و وجود کم‌خونی؛
- تعیین گروه خونی مادر و Rh؛
- تست VDRL یا RPR برای غربالگری سیفلیس؛
- HBsAg برای هپاتیت؛
- آنتی‌بادی‌های علیه سرخجه و HIV؛
- بررسی قندخون ناشتا و HbA1c برای بررسی وجود دیابت یا اگر مادر به دیابت مبتلاست، بررسی وضعیت قندخون او؛
- آزمایش کامل ادرار و درصورت نیاز کشت ادرار.
وضعیت فشارخون مادر نیز باید دقیقاً ارزیابی شود خصوصاً اگر مادر به فشارخون مبتلا باشد. درصورتی‌که مادر به بیماری‌های دیگری مبتلا باشد یا علائم خاصی داشته باشد ممکن است نیاز به انجام‌دادن تست‌های دیگری باشد.
دیابت و فشارخون
دیابت و فشارخون مادر در دوران بارداری بسیار حائز اهمیت هستند؛ چراکه درصورت کنترل‌نکردن علاوه بر ایجاد ناهنجاری‌ها می‌توانند سلامت مادر و جنین را به خطر بیندازند.
مادر اگر قبل از بارداری به دیابت یا فشارخون مبتلا باشد، معمولاً خطر عوارض کم‌تر است. اما، گاهی مادر در ضمن حاملگی و در اثر حاملگی به دیابت یا فشارخون مبتلا می‌شود که در این حالت دیابت بارداری یا فشارخون بارداری نام می‌گیرد.
درصورتی‌که، سابقۀ خانوادگی فشارخون یا دیابت در مادر وجود داشته باشد یا مادر خود به دیابت و فشارخون مبتلا باشد یا اینکه در حاملگی‌های قبلی دیابت بارداری یا فشارخون بارداری داشته باشد باید با دقت بسیار بیشتری قندخون و فشارخون او ارزیابی شود.
سخن پایانی
مواردی که ذکر شد تست‌ها و آزمایش‌های متداولی است که برای بررسی سلامت جنین و مادر در دوران بارداری انجام می‌شود. حال گاهی شرایطی پیش می‌آید که ممکن است تست‌های تشخیصی دیگری برای بررسی سلامت جنین انجام شوند. مانند نمونه‌برداری از مایع آمنیوتیک و بررسی آن.
جنین بسیار آسیب‌پذیر است و کوچک‌ترین موارد روی سلامت آن تأثیر می‌گذارند. باید ویزیت‌های دوره‌ای مادر و تست‌هایی که پزشک درخواست می‌کند مرتباً و کامل انجام شوند و در دوران بارداری و پس از آن باید به‌خوبی از جنین و مادر مراقبت کرد. همان قدر که تولد یک نوزاد با ناهنجاری‌های کروموزومی هزینه‌های مادی و روانی زیادی را بر خانواده و جامعه تحمیل می‌کند؛ تولد یک نوزاد سالم امید و انرژی را به یک خانواده اهدا می‌کند.
سید یاسر موسوی نژاد
پرسش‌وپاسخ
- بررسی سلامت جنین به چه صورت است؟ سلامت جنین با آزمایش‌ها و تست‌های تشخیصی مختلفی در ماه‌های مختلف بارداری انجام می‌شود و سعی می‌شود که بیماری‌ها و ناهنجاری‌های مختلف در اولین فرصت ممکن تشخیص داده شوند.
- سونوگرافی سلامت جنین برای چیست؟ در طی بارداری حداقل ۴ بار سونوگرافی انجام می‌شود که با انجام‌دادن این سونوگرافی‌ها یک سری ناهنجاری‌ها، سلامت ارگان‌ها و اندام‌های جنین و سن جنین تشخیص داده می‌شود.
- تست سلامت جنین در چه ماهی انجام می شود؟ هر تست سلامت جنین در زمان خاصی باید انجام شود. غربالگری مرحلۀ اول در سه ماهۀ اول (هفته ۱۱) و غربالگری مرحلۀ دوم در سه ماهۀ دوم انجام می‌شوند.
