به نقل از مجله سیب:
یکی از ارگان‌های بدن که وجود آن برای ادامه حیات انسان ضروری بوده، غده تیروئید است. هورمون تولید شده توسط غده تیروئید که به هورمون تیروئید مشهور است، نقش اصلی در تنظیم متابولیسم، عملکرد قلب، تنظیم دمای بدن و بسیاری دیگر از عملکرد‌های مهم را بر عهده دارد. در این مقاله با توجه به اینکه غده تیروئید در کدام قسمت بدن است و چه نقشی دارد، قصد داریم بر مبنای اطلاعات پزشکی جدید، انواع اختلالات، بیماری‌ها و علائم تیروئید غیر عادی را بررسی کنیم؛ با مجله پزشکی سلامتی سیب همراه باشید.
فهرست مطالب
تیروئید چیست؟
غده تیروئید یک ارگان کوچک و پروانه‌ای شکل است که در جلوی گلو قرار دارد. ترشح هورمون تیروئید، اساسی‌ترین نقش غده تیروئید در بدن است. همانطور که عنوان شد، هورمون تیروئید در بسیاری از فرآیندهای حیاتی بدن ایفای نقش می‌کند. هنگامی که غده تیروئید به درستی کار نکند، ترشح هورمون تیروئید نیز به درستی و به اندازه مناسب صورت نمی‌گیرد؛ این مسئله می‌تواند بدن انسان را با چالش‌های جدی سلامتی مواجه کند.
مهم‌ترین وظیفه هورمون های غده تیروئید، کنترل متابولیسم بدن است که به تبدیل شدن غذاها در بدن به انرژی سوخت و ساز گفته می‌شود. زمانی که بدن غذا را تبدیل به انرژی می‌کند، تمامی ارگان‌ها از انرژی تولید شده برای عملکرد سالم و صحیح خود استفاده می‌کنند.
تیروئید متابولیسم بدن را با چند هورمون خاص کنترل می‌کند که از مهم‌ترین آن‌ها، T3 و T4 هستند. اما نقش هورمون t3وt4 چیست؟
T4 یا همان تیروکسین (Thyroxine) شامل چهار اتم یدید و T3 یا همان تری یدوتیرونین (Triiodothyronine) شامل سه اتم یدید هستند. هورمون های غده تیروئید مذکور حد مصرف انرژی را برای سلول‌های بدن تعریف می‌کنند. هنگامی که تیروئید شما به درستی کار می‌کند، t3 و t4 به اندازه ترشح شده و در نتیجه، متابولیسم بدن با نرخ مناسب کار می‌کند. زمانی که این دو هورمون مورد استفاده قرار می‌گیرند، غده تیروئید با ترشح دوباره، آن‌ها را جایگزین خواهد کرد.
نظارت بر این عملیات حساس اما بر عهده عضو دیگری به نام غده هیپوفیز است. این غده که در مرکز جمجمه و زیر مغز قرار گرفته است، میزان هورمون های غده تیروئید را در جریان خون خود کنترل می‌کند.
هنگامی که غده هیپوفیز، کمبود هورمون‌های تیروئید یا سطح بالای آن‌ها را در بدن احساس کند، مقدار آن را با هورمون خاصی تنظیم می‌کند که به آن، هورمون تحریک کننده تیروئید یا همان TSH می‌گویند. TSH به تیروئید فرستاده می‌شود و به تیروئید می‌گوید که چه چیزی باید انجام گردد تا حد نرمال تیروئید در بدن ایجاد شود. در اثر بیماری‌های تیروئیدی، ترشح این هورمون نیز ممکن است با اختلال همراه شود و نیاز به درمان tsh بالا باشد. در این شرایط پزشک معالج پس از تشخیص، راهکارهایی برای درمان tsh بالا تجویز می‌کند.
تعداد غده تیروئید
تعداد غده تیروئید در بسیاری از حیوانات غیر پستاندار چهار پا متفاوت بوده و دو غده غیر متصل به هم را شامل می‌شود. با این حال، تعداد غده تیروئید در اغلب پستانداران تنها یک عدد بوده که انسان نیز از این قاعده مستثنی نیست.
تنظیم کلسیم خون بر عهده کیست؟
برای پی بردن به این موضوع که تنظیم کلسیم خون بر عهده کیست، بایستی با نقش کلسی تونین در بدن آشنا شویم. غده تیروئید با ترشح هورمون کلسی تونین (Calcitonin) در تنظیم میزان کلسیم خون نقش دارد. کلسی تونین از دو طریق باعث کاهش میزان کلسیم در خون می‌شود. کلسی تونین از یک سو باعث افزایش رسوب کلسیم در استخوان‌ها و کاهش میزان آن در خون می‌گردد و از سوی دیگر، باعث کاهش بازجذب کلسیم در کلیه‌ها و افزایش دفع آن در ادرار می‌شود.
تاثیر کلسی تونین در دفع کلسیم از کلیه‌ها اهمیت کمتری دارد اما تاثیر محافظتی کلسی تونین برای میزان کلسیم موجود در استخوان‌ها و جلوگیری از شروع روند پوکی استخوان اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. این نقش حفاظتی در جلوگیری از کاهش ذخایر استخوانی در زنان باردار و یا در دوران شیردهی حائز اهمیت بالایی است. در مواردی که میزان کلسیم زیادی از طریق تغذیه و به خصوص به صورت مکمل‌های کلسیم وارد جریان خون شود، کلسی تونین باعث دفع و کاهش کلسیم در خون می‌گردد.
بیماری‌های مرتبط با تیروئید
با توجه به نقش غده تیروئید در بدن، عملکرد این غده بر اثر بیماری‌های مرتبط با آن دچار اختلال می‌شود که این مسئله می‌تواند به آسیب‌هایی جدی نظیر اختلال در متابولیسم بدن، به خطر افتادن سلامت قلب، اختلال در عملکرد ارگان‌ها و عدم توانایی بدن برای تنظیم دمای خود منجر شود. متداول‌ترین بیماری‌های مرتبط با تیروئید عبارتند از:
کم کاری تیروئید
اگر ترشح اصلی‌ترین هورمون های غده تیروئید یعنی T3 و T4 کمتر از حد نرمال باشد، فرد به کم کاری تیروئید یا Hypothyroidism مبتلا می‌گردد. در این حالت، غده هیپوفیز ترشح TSH را افزایش می‌دهد تا ترشح هورمون های غده تیروئید افزایش یابد. پزشکان می‌توانند با استفاده از آزمایش خون به مشکل کم کاری تیروئید پی‌ببرند؛ زیرا در این حالت میزان هورمون‌های T3 و T4 کمتر از حد نرمال تیروئید و میزان هورمون TSH بیشتر از حد نرمال است.
از جمله متداول‌ترین علائم تیروئید کم کار می‌توان به خستگی، افزایش وزن، خشکی پوست و مو، عدم تحمل سرما، گرفتگی عضلات و یبوست اشاره کرد. نامنظمی دوره عادت ماهیانه در خانم‌ها، کاهش میل جنسی در هر دو جنس و افسردگی نیز از دیگر علائم تیروئید کم کار به حساب می‌آیند. البته، ممکن است که بیمار فقط یک یا چند مورد از علائم فوق را داشته باشد و یا علائم تیروئید کم کار اصلا در وی ظاهر نگردند.
با توجه به اینکه در ساخت غده تیروئید کدام ماده نقش دارد، درمان کم کاری غده تیروئید معمولا با مصرف روزانه قرص‌های حاوی هورمون های غده تیروئید مانند لووتیروکسین انجام می‌پذیرد. این نوع درمان معمولا بسیار موثر است و بیشتر علائم تیروئید کم کار از این طریق بهبود می‌یابند.
پر کاری تیروئید
اگر ترشح دو هورمون T3 و T4 بیشتر از حد نرمال تیروئید باشد، فرد به پرکاری تیروئید یا Hyperthyroidism مبتلا شده و نقش غده تیروئید دچار اختلال می‌شود. در این حالت، هیپوفیز ترشح TSH را کاهش می‌دهد تا ترشح هورمون های غده تیروئید کاهش یابد.
این اختلال نیز ممکن است با آزمایش خون تشخیص داده شود؛ زیرا میزان هورمون‌های T3 و T4 بالاتر از حد نرمال تیروئید و میزان هورمون TSH کمتر از حد نرمال خواهد بود. علائم تیروئید پرکار می‌تواند شامل افزایش ضربان قلب، تپش قلب یا ضربان نامنظم قلب، تعریق زیاد، خستگی یا ضعف عضلانی، عصبانی شدن زودهنگام، اضطراب، مشکلات خواب و کم خوابی، کاهش وزن، افزایش دفعات اجابت مزاج، لرزش دست‌ها و برخی مشکلات در عادت ماهیانه خانم‌ها باشد.
باید توجه داشت که هیچ یک از این علائم مختص پر کاری غده تیروئید نبوده و داشتن این علائم به تنهایی به معنای ابتلا به این بیماری نیست اما وجود تعدادی از این علائم به صورت هم زمان در یک فرد احتمال ابتلا به پرکاری تیروئید را بالا می‌برد.
درمان این بیماری نیز معمولا به صورت خوراکی و با داروهایی انجام می‌شود که در ترشح هورمون های غده تیروئید ایجاد اختلال می‌کنند و از این طریق باعث کاهش ترشح این هورمون‌ها می‌گردند.
در موارد شدیدتر، از ید حاوی مواد رادیواکتیو استفاده می‌شود که پس از جذب توسط غده، به سلول‌های مولد هورمون آسیب وارد می‌کند. در موارد خاص ممکن است نیاز به درمان جراحی و برداشتن بخشی از غده یا تمام آن باشد. از سایر درمان‌های مکمل در این بیماران می‌توان به داروهای کاهش دهنده ضربان قلب و داروهای آرام بخش (به صورت کوتاه مدت) اشاره کرد.
گواتر
به بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید گواتر گفته می‌شود. با توجه به اینکه غده تیروئید در کدام قسمت بدن است، ناحیه جلوی گردن در این بیماری برجسته می‌شود. گواتر می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود اما بیش از نود درصد موارد گواتر در سراسر جهان به علت کمبود ید در مواد غذایی افراد اتفاق می‌افتد.
بزرگ شدن غده تیروئید بر اثر کمبود ید به این علت صورت می‌گیرد که با افزایش میزان خونی که از این غده می‌گذرد، کمبود ید جبران شود. درمان گواتر ناشی از کمبود ید ساده است و معمولا با افزایش ید به رژیم غذایی مشکل برطرف می‌گردد و غده تیروئید کوچک می‌شود. اگر گواتر به دلایل دیگری ایجاد شده باشد، باید اطلاعات مربوط به آن بیماری توسط پزشک تحلیل شده و علت بیماری ریشه یابی شود.
بیماری گریوز
این بیماری در اثر یک اختلال در سیستم ایمنی ایجاد می‌گردد که باعث افزایش ترشح هورمون های غده تیروئید و ایجاد حالت پرکاری تیروئید می‌شود. در بیماری گریوز، سیستم ایمنی با ترشح پادتن‌هایی باعث رشد غده تیروئید و افزایش ترشح هورمون‌های آن بیش از نیاز طبیعی بدن می‌گردد. این بیماری ممکن است تمام علائم تیروئید پرکار را که پیش‌تر به آن‌ها اشاره شد، با شدت بیشتری داشته باشد.
از سایر علائم نسبتا اختصاصی این بیماری می‌توان به حالت بیرون زدگی چشم‌ها (Exophthalmos) و مشکلات بینایی مانند دوربینی و محدودیت حرکت چشم‌ها اشاره کرد.
التهاب تیروئید هاشیموتو
این بیماری شایع‌ترین علت التهاب غده تیروئید و کم کاری آن و همچنین شایع‌ترین اختلال تیروئید در آمریکا است که حدود ۱۴ میلیون نفر در این کشور به آن مبتلا هستند. هاشیموتو یک بیماری سیستم ایمنی است که در آن سلول‌های دفاعی بدن به اشتباه به سلول‌های سالم در غده تیروئید حمله می‌کنند و باعث ایجاد التهاب در غده و کاهش توانایی ساخت هورمون‌های آن می‌شوند.
در نتیجه، فرد به کم کاری تیروئید و در برخی موارد به گواتر دچار می‌شود. علائم تیروئید هاشیموتو نیز مانند علائم کم کاری غده تیروئید است که پیش‌تر به آن‌ها اشاره شد. درمان نیز شامل تجویز هورمون های غده تیروئید می‌شود.
ندول‌های تیروئید
ندول به بافت نسبتا فشرده و سختی گفته می‌شود که درون سایر بافت‌های نرم بدن ایجاد می‌گردد. با توجه به اینکه در ساخت غده تیروئید کدام ماده نقش دارد، وجود ندول درون غده تیروئید امری غیرطبیعی نیست. با بالا رفتن سن، شانس ایجاد ندول به طوری افزایش می‌یابد که نیمی از افراد بالای شصت سال حداقل دارای یک ندول در غده تیروئید هستند.
با این حال، بیشتر این ندول‌ها خوش خیم بوده و معمولا علائم خاصی ایجاد نمی‌کنند اما در صورت ایجاد، بیشتر به صورت علائم تیروئید پرکار ظاهر خواهند شد. بدترین حالت در مورد این ندول‌ها، بدخیم بودن آن‌ها و سرطان تیروئید است که نیاز به درمان سریع و اختصاصی دارد.
کلام آخر
تیروئید یکی از مهم‌ترین غدد بدن بوده که کار آن ترشح هورمون های غده تیروئید است. با توجه به اینکه هورمون t3وt4 چیست، دانستیم که هورمون های غده تیروئید نقش اصلی را در تنظیم متابولیسم بدن دارند و وجود آن‌ها برای سلامت قلب و تنظیم دمای بدن حیاتی است. کم کاری و پر کاری تیروئید، بیماری گریوز، گواتر، ندول‌های تیروئید و التهاب تیروئید هاشیموتو از مهم‌ترین بیماری‌ها و اختلالات مربوط به تیروئید هستند که هرکدام از آن‌ها می‌توانند عملکرد صحیح این غده را دچار مشکل کرده و خطراتی برای سلامتی بدن به همراه داشته باشند.
Sources:
