انواع کرگدن | مشخصات ظاهری | وزن کرگدن | شاخ کرگدن | خصوصیات رفتاری | محل زندگی | غذای کرگدن | دشمن | زاد و ولد | طول عمر | خطر انقراض | حقایق جالب
کرگدن پستانداری غول پیکر و شاخ دار با ظاهری منحصر به فرد است که به عنوان دومین حیوان بزرگ خشکی بعد از فیل شناخته شده است.
کرگدن پنج گونه مختلف دارد که امروزه در نواحی جنوب شرقی آسیا تا قاره آفریقا زندگی می کنند، در حال حاضر سه گونه از این حیوان در معرض خطر جدی انقراض قرار دارد و علت آن شکار بی رویه این حیوان توسط انسان ها می باشد.
برای آشنایی با سبک زندگی، خصوصیات ظاهری و دانستنی های جالب درباره کرگدن در ادامه مطلب کوکا را همراهی کنید.
انواع کرگدن
به طور کلی پنج گونه مختلف کرگدن وجود دارد که از نظر اندازه و آناتومی بدن تفاوت های قابل توجهی با هم دارند، این گونه ها عبارتند از:
۱. کرگدن سفید
کرگدن سفید بزرگ ترین گونه کرگدن و بومی آفریقا می باشد. دو زیر گونه کرگدن سفید شامل کرگدن سفید شمالی و کرگدن سفید جنوبی است، کرگدن سفید جنوبی در معرض انقراض قرار ندارد اما پس از کشته شدن آخرین کرگدن سفید شمالی در سال ۲۰۱۸ این زیر گونه منقرض شده است.
۲. کرگدن سیاه
کرگدن سیاه که به دلیل لب بالایی مثلثی شکل خود به شهرت رسیده در گذشته تقریبا در تمام کشورهای آفریقای سیاه دیده می شد اما امروزه جمعیت این حیوان به شدت در معرض خطر قرار دارد.
۳. کرگدن هندی
بزرگ ترین کرگدن بومی آسیا است که محدوده زندگی اش در سراسر کوهپایه های شبه قاره هند گسترش یافته است. این گونه کرگدن یک شاخ و پوست زره ای مانند دارد که ظاهر متمایزی به او بخشیده است.
۴. کرگدن سوماترایی
زیستگاه کرگدن سوماترایی در گذشته از هند تا جزیره بورنئو وسعت داشت اما امروزه این گونه در معرض خطر انقراض قرار گرفته و در جنگل ها منزوی شده است.
کرگدن سوماترایی با وزن حدود یک تن کوچک ترین گونه کرگدن در دنیا محسوب می شود. این کرگدن به دلیل ظاهر ما قبل تاریخی خود و موهایی که تمام بدنش را پوشانده شناخته می شود.
۵. کرگدن جاوه ای
کرگدن جاوه ای زمانی در آسیای جنوب شرقی سکونت داشت اما در حال حاضر محل زندگی اش به پارک حفاظت شده در اندونزی محدود شده است.
مشخصات ظاهری کرگدن
کرگدن بعد از فیل دومین بزرگ ترین حیوان روی خشکی است و پیشینه تاریخی آن به عصر ائوسن بر می گردد که حدود ۳۳.۹ میلیون سال پیش به پایان رسیده است. این حیوان یکی از آخرین پستانداران عظیم الجثه باقی مانده در طول تاریخ است.
کرگدن بدنی استوانه ای شکل با سر بزرگ، پاهای نسبتا کوتاه و دم کوتاه دارد و ویژگی منحصر به فردش یک شاخ بزرگ است که درست وسط صورتش قرار گرفته است. بعضی از گونه ها شاخ دوم نیز دارند که کوچک تر از شاخ اصلی است.
این حیوان حس شنوایی عالی دارد و از حس بویایی خوبی نیز برخوردار می باشد.
رنگ پوست کرگدن معمولا خاکستری رنگ، سیاه یا قهوه ای است.
وزن کرگدن
گونه های مختلف کرگدن از نظر طول بدن و وزن با هم تفاوت زیادی دارند، وزن متوسط این حیوان حدود ۱.۵ تن می باشد.
محدوده وزن گونه های مختلف کرگدن عبارتند از:
- وزن کرگدن سفید: بین ۱۴۴۰ تا ۳۶۰۰ کیلوگرم
- وزن کرگدن سیاه: بین ۸۰۰ تا ۱۴۰۰ کیلوگرم
- وزن کرگدن هندی: بین ۲۲۰۰ تا ۳۰۰۰ کیلوگرم
- وزن کرگدن جوان: ۹۰۰ تا ۲۳۰۰ کیلوگرم
- وزن کرگدن سوماترایی: بین ۵۰۰ تا ۸۰۰ کیلوگرم
همان طور که مشاهده می کنید وزن بزرگ ترین گونه، یعنی کرگدن سفید به بیش از ۳ تن نیز می رسد که تقریبا چهار برابر وزن کرگدن های سوماترایی می باشد.
شاخ کرگدن
قابل توجه ترین خصوصیت ظاهری کرگدن شاخ بزرگش است که از داخل سرش رشد می کند. این شاخ از جنس کراتین است، همان پروتئینی که مو و ناخن بسیاری از حیوانات و همچنین انسان را تشکیل داده است.
جالب است بدانید هر دو گونه کرگدن آفریقایی و همچنین کرگدن سوماترایی دارای دو شاخ هستند در حالی که کرگدن هندی و جاوه ای تنها یک شاخ دارند.
کرگدن جاوه ای ماده تنها کرگدنی است که فاقد شاخ بوده یا تنها یک برآمدگی کوچک روی بینی اش قرار گرفته است.
متاسفانه یکی از مهم ترین دلایل شکار بی رویه کرگدن، شاخ این حیوان است که به دلایل مختلف در برخی فرهنگ ها آن را ارزشمند می دانند.
طولانی ترین شاخ کرگدن
در تحقیقات انجام شده در سال ۲۰۱۶ درباره طولانی ترین شاخ کرگدن های گونه های مختلف، نتایج زیر به دست آمده است:
- کرگدن سفید: ۱۵۰ سانتی متر
- کرگدن سیاه: ۱۳۰ سانتی متر
- کرگدن سوماترایی: ۸۱ سانتی متر
- کرگدن هندی: ۵۷ سانتی متر
- کرگدن جوان: ۲۷ سانتی متر
شاخ کرگدن می تواند شکل های مختلفی داشته باشد، به عنوان مثال طول شاخ یک کرگدن سفید در واشنگتن بیش از ۱۲۰ سانتی متر بوده که به موازات زمین رشد می کرده است، این شاخ به قدری بزرگ می شده که مجبور شدند دو بار آن را قطع کنند.
خصوصیات رفتاری کرگدن
کرگدن عموما زندگی انفرادی را ترجیح می دهد به جز کرگدن سفید که اجتماعی ترین گونه است و در گروه هایی زندگی می کند که معمولا از ده کرگدن ماده و بچه های آن ها تشکیل شده است. این کرگدن ها برای محافظت از بچه های خود این سبک زندگی را انتخاب کرده اند.
کرگدن سیاه به گونه پرخاش گرانه از قلمروی خود محافظت می کند اما کرگدن هندی و جاوه ای قلمروهای کاملا مشخص دارند که ممکن است با یکدیگر هم پوشانی داشته باشند.
کرگدن های سوماترایی که در جنگل ها و پوشش های گیاهی متراکم تر زندگی می کنند سعی می کنند قلمروی خود را با مدفوع و ادرار علامت گذاری کنند.
محل زندگی کرگدن
کرگدن ها به طور کلی در جنگل های متراکم و ساواناهایی که منابع غذایی زیادی در آن ها یافت می شود و پوشش گیاهی خوبی برای پنهان شدن دارد زندگی می کنند.
این حیوان در گذشته در اکثر مناطق آفریقا و آسیای جنوب شرقی زندگی می کرده اما امروزه دامنه زیستگاهش کاهش قابل توجهی یافته است.
به عنوان مثال زیستگاه کرگدن در آفریقا، شامل مراتع و ساواناها در بیشتر نواحی صحرای سیاه بوده است، امروزه نیز اگرچه ناحیه زندگی آن ها از اتیوپی تا آفریقای جنوبی ادامه دارد اما به مناطق کوچک تر در طبیعت و نواحی حفاظت شده محدود شده است.
کرگدن سوماترایی و جاوه ای نیز که در جنگل های متراکم زندگی می کنند در گذشته در سراسر آسیای جنوب شرقی دیده می شدند اما امروزه کرگدن جاوه ای تنها در یک ناحیه حفاظت شده زندگی می کند و تعداد کمی کرگدن سوماترایی باقی مانده است.
کرگدن هندی نیز مانند سایر گونه ها کاهش چشمگیری در محدوده زندگی داشته است. این کرگدن در حال حاضر در چمنزارها و جنگل های نزدیک تپه های کوه های هیمالیا زندگی می کند.
غذای کرگدن
کرگدن حیوانی گیاهخوار است و از علف ها، برگ ها، شاخه ها، جوانه و میوه درختان تغذیه می کند تا مواد لازم برای رشد و بقای خود را تامین کند.
این حیوان با وجود گیاهخوار بودن رفتاری بسیار تهاجمی دارد و اغلب به سوی دشمنان و شکارچیانی که به سمتش می آیند حمله می کند اما معمولا موقع نوشیدن آب وضعیت دفاعی خود را از دست می دهد و ممکن است توسط شکارچیان شکار شود.
دشمن کرگدن
کرگدن به دلیل جثه بزرگ، رفتار تهاجمی، شاخ و پوست ضخیم زره مانندش دشمنان بسیار کمی در طبیعت دارد اما کرگدن های نوجوان ممکن است مورد حمله کروکودیل یا گربه های بزرگ مانند شیر یا جگوار و سایر دیگر شکارچیان بزرگ تر قرار بگیرند.
در واقع انسان مهم ترین تهدید برای کرگدن ها محسوب می شود.
زاد و ولد کرگدن
کرگدن در میان سایر گونه های جانوری دوره بارداری بسیار طولانی دارد که حدود ۴۵۰ روز طول می کشد.
طولانی ترین دوره بارداری این حیوان به یک کرگدن سفید در باغ وحش تعلق دارد و حدود ۱۸ ماه بوده است.
این مدت زمان طولانی باعث شده فاصله بین هر زایمان کرگدن بین ۳ تا ۵ سال فاصله باشد و همین مسئله نقش مهمی در جمعیت این حیوان داشته است.
طول عمر کرگدن
طول عمر کرگدن معمولا بین ۳۵ تا ۵۰ سال می باشد.
جالب است بدانید مسن ترین کرگدن سفید ۵۵ سال، پیرترین کرگدن سیاه ۵۲ سال و پیرترین کرگدن هندی ۴۸ سال در باغ وحش عمر کرده اند.
خطر انقراض کرگدن
در حال حاضر سه گونه کرگدن سیاه، سوماترایی و جاوه ای در لیست حیوانات در معرض خطر انقراض بحرانی ذکر شده اند در حالی که کرگدن هندی جزو گروه های آسیب پذیر و کرگدن سفید نزدیک به تهدید انقراض قرار دارد.
جمعیت گونه های مختلف کرگدن در سال ۲۰۱۹ عبارتند از:
- کرگدن سفید: ۱۸ هزار
- کرگدن سیاه: ۵۵۰۰
- کرگدن هندی: ۳۶۰۰
- کرگدن سوماترایی: ۸۰
- کرگدن جاوه ای: ۷۲
در این میان به جز کرگدن سوماترایی، چهار گونه دیگر بین سال های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۹ افزایش جمعیت داشته اند در حالی که تعداد کرگدن سوماترایی در طول این سال ها کاهش یافته است.
در مورد گونه های منقرض شده کرگدن باید بگوییم تاکنون هیچ یک از گونه های کرگدن مدرن منقرض نشده اما تعدادی از زیر گونه ها از جمله دو زیر گونه جاوه ای، زیر گونه کرگدن سفید شمالی، کرگدن سیاه غربی و تعدادی از زیر گونه های کرگدن سوماترایی از بین رفته اند.
یکی از گونه های باستانی کرگدن که حدود ۸ هزار سال قبل از میلاد منقرض شده کرگدن وولی می باشد.
حقایق جالب درباره کرگدن
- نام کرگدن به انگلیسی rhinoceros به معنای “شاخ بینی” می باشد.
- اندازه مغز کرگدن نسبت به اندازه بزرگ بدنش بسیار کوچک است.
- کرگدن های سفید با وجود نام آن ها در واقع خاکستری رنگ هستند.
- کرگدن معمولا گرمای روز را در سایه یا گل و لای سپری می کند تا بدنش خنک شود. گل از پوست بدن این حیوان در برابر آفتاب شدید و همچنین گزش حشرات محافظت می کند.
- معمولا دیده می شود پرندگان کنه خوار به پشت کرگدن چسبیده و از حشرات انگلی مزاحم روی پوست ضخیم این حیوان تغذیه می کنند. سر و صدای این پرندگان به کرگدن هشدار می دهد که خطری در راه است.
- پوست کرگدن ساختار و مواد منحصر به فردی دارد که او را از اکثر پستانداران متمایز کرده است. با توجه به اندازه بدن، پوست این حیوان سه برابر ضخیم تر از حد پیش بینی شده است و در ضخیم ترین حالت حدود ۵ سانتی متر ضخامت دارد.
- امروزه حدود ۸۵ درصد کرگدن های زنده در کشور آفریقای جنوبی زندگی می کنند.
- تخمین زده شده در آغاز قرن بیستم بیش از یک میلیون کرگدن سیاه در سراسر آفریقا زندگی کرده اما امروز جمعیت آن ها فقط ۵۵۰۰ است.
- بزرگ ترین کرگدن تاریخ یک گونه منقرض شده است که حدود ۲۳ تا ۳۴ میلیون سال پیش زندگی می کرده و وزنش به ۲۰ تن می رسیده است.
- کرگدن سرعت بالایی دارد و می تواند با سرعت ۴۸ تا ۵۶ کیلومتر در ساعت بدود.
منابع: a-z-animals – natgeokids
