در این صفحه از زندگی، قصد آن را داریم تا چند کلامی از دغدغه های جسمی بانوان در بدو ورود به سنین میانسالی و پس از آن بگوییم. از مرحله ای دوست نداشتنی که خبر از پایان تجربه مادری را می دهد! از پدیده ای که اجتناب ناپذیراست و دیر یا زود دارد اما سوخت و سوز ندارد!
بر کسی پوشیده نیست و همه به این مسئله اذعان دارند که خانم‌ها غالباً از بیان عدد سن و سالشان پرهیز می‌کنند و پذیرش گذر از جوانی و ورود به میانسالی برای بسیاری از بانوان ناخوشایند است. با این حساب مسئله یائسگی و به نوعی عدم توانایی بانوان در امر باروری می‌تواند مرحله‌ای بسیار مهم و حساس در زندگی آن ها تلقی شود. «فاطمه عدالت فر» کارشناس مامایی، درباره زیر و بم این پدیده طبیعی و زنانه توضیح می دهد.
یائسگی؛ پدیده ای که دیر یا زود سر می رسد
*اساس تخمین و تشخیص سن یائسگی
سن اصلی یائسگی باتوجه به سن مادر، خواهرها، خاله‌ها و به‌طورکلی فامیل درجه یک مادری خانم مشخص می‌شود. مثلاً خانمی که می‌گوید مادر و یا خواهر من ۶۰ سالگی یائسه شده‌اند انتظار می‌رود که ایشان هم در همان سنین این پدیده را تجربه کند. ولی به‌طورکلی ۴۵_۵۵ سال سنی است که خانم‌ها باید انتظار آن را داشته باشند که یا یائسه بشوند و یا علایم قبل‌از آن را مشاهده کنند. قبل‌از ۴۰ سال هم اصطلاح «یائسگی زودرس» را داریم که به‌دلیل مصرف دارو، جراحی‌ها و یا بعضاً بیماری‌های ژنتیکی و ایمنی افراد یائسه می‌شوند.
*درصد شیوع یائسگی زودرس
درصد شیوع این پدیده حدود یک درصد است. ولی آماری که اخیراً مشاهده می‌شود کمی افزایش پیدا کرده که به سبک زندگی، معضل آلودگی که اکثر ما در معرض آن هستیم و زندگی پر از تنش و استرس که اغلب با آن مواجه هستیم بستگی دارد و این موارد می‌تواند این مسئله را تشدید کرده و سبب زودتر اتفاق افتادن آن شوند.
گُر گرفتگی و تعریق، علائم شایع در دوران یائسگی
*روش تشخیص یائسگی
تشخیص صددرصد یائسگی در خانمی که سر وقت یائسه شده و یا زودرس، یک آزمایش هورمونی ساده است که دوتا هورمون LH و FSH را می‌سنجند. اگر سطح آن خیلی بالا رفته باشد وقت است که زمان یائسگی آن خانم اعلام شود. اما جدا از آزمایش هورمونی خانمی که ۱۲ ماه متوالی هیچ عادت ماهیانه ای را تجربه نکرده باشد می‌توان گفت که یائسه است. حالا چه زیر ۴۰ سال باشد و چه بین ۴۵_۵۵ سال.
* علایم یائسگی در افراد
سه دوره داریم؛ قبل، حین و بعد از یائسگی. قبل‌از یائسگی علامت معروف، به‌هم خوردن نظم عادت‌های ماهیانه است. مثلاً کم‌وزیاد شدن شدت خون‌ریزی، در یک ماه دوبار یا هرچند ماه یک‌بار عادت شدن که شکایت‌های شایع خانم‌هاست اما در داخل دوره یائسگی علائمی مثل گرفتگی، اختلالات خواب که ریشه در همان گرگرفتگی و تعریق دارد، افسردگی، نوسانات خلقی و به‌دنبال آن ضعف حافظه که خیلی از خانم‌ها ممکن است به آن دچار شوند علایم اصلی هستند و حدود ۷۵ درصد از خانم‌ها با آن مواجه می‌شوند.
*راه کارهایی برای کاهش اثرات منفی دوران یائسگی
این‌که هیچ خانمی این علائم را تجربه نکند ممکن نیست زیرا رشد و تکامل طبیعی، بدن را به سمت میانسالی و سالمندی می‌برد، اما یک سری مکمل‌ها وجود دارند که به کاهش این علائم کمک می کنند و بسیار مؤثر هستند. . همینطور خوراکی هایی مثل سویا. مثلاً برای گرگرفتگی که خیلی خانم‌ها از آن شاکی هستند سویا مؤثر است که در آجیل هم وجود دارد و مکمل های آن در داروخانه موجود است. در کنار موارد گفته‌شده بحث پوکی استخوان از اهمیت بالایی برخوردار است. تراکم استخوان در خانم‌های یائسه و یا آنها که به سمت یائسگی می‌روند کاهش پیدا می‌کند و بنابراین مصرف مکمل های کلسیم و ویتامین D بسیار توصیه می‌شوند، به ویژه وقتی‌که فرد به سمت یائسگی پیش می‌رود باید از آنها استفاده کند و حتی اگر قبل‌از فرا رسیدن این دوران خانم کلسیم و ویتامینD و یا قرص‌های مکمل را استفاده می‌کند تأثیر بسیار زیادی دارد که برای به تعویق افتادن روند پوکی استخوان بسیار مؤثر است. خیلی از خانم‌ها هستند که در سنین سالمندی با یک افتادن ساده استخوان ران و یا لگن آنها ترک می‌خورد. متأسفانه عدم مصرف مکمل‌ها و کلسیم داخل رژیم غذایی و عدم مصرف ویتامین D می‌تواند سبب این ضعف شود. نبودن ورزش در برنامه‌های روزانه نیز می‌تواند منجر به کاهش تراکم استخوان شود. ناهماهنگی عصب_ عضله و به‌دنبال آن عدم تعادل رشد سبب می‌شود که هر چه فرد به سمت یائسگی می‌رود این ضعف تشدید شود.
*زمان و سن و سال مناسب جهت سنجش تراکم استخوان
برای انجام سنجش تراکم استخوان توصیه می‌شود که اولین مراجعات حدود ۵۰ سالگی انجام شود. اما خانمی که به‌دلیل مصرف داروهای خاص در معرض این مسئله قرار دارد باید زودتر این سنجش را انجام دهد که حالا با توجه به گزارش پزشک تناوب آن و این‌که باید چند وقت یک‌بار این کار را انجام دهد مشخص خواهد شد.
قطع عادت ماهیانه پیش از یائسه شدن، تضمین عدم باروری نیست
نکته!
معمولاً خانم‌هایی که به سمت یائسگی پیش می‌روند از روش‌های جلوگیری از بارداری استفاده نمی‌کنند و می‌گویند من که قرار نیست بچه‌دار بشوم! درصورتی‌که در فاصله‌ای که خانم دچار عادت ماهیانه نمی‌شود ممکن است تخمک گذاری که لازمه بارداری است انجام شود و مواردی هم مشاهده شده است که خانم ۴۵ ساله با علایم دل‌درد به بیمارستان مراجعه کرده و هیچ‌گونه نشانه ظاهری هم نداشته است. حتی تصور او از افزایش وزن خود به‌دلیل دوران پس‌از یائسگی بوده است. اما در فاصله انجام آزمایش‌ها مشاهده شده که باردار بوده‌است و این به‌دلیل عدم آگاهی است که بسیاری فکر می‌کنند اگر من پریود نمی‌شوم پس بارداری هم نخواهم داشت. درصورتی‌که باید یک سالی که علایم عادت ماهیانه وجود ندارد و فرد به سمت یائسگی پیش می‌رود اگر قصد بارداری وجود ندارد به این نکته توجه شود.
*راه های به تأخیر انداختن یائسگی برای افرادی که تمایل به بارداری دارند
به‌طور معمول شکایت همه خانم‌ها از نداشتن قابلیت باروری در دوران یائسگی است اما باید به این نکته توجه کرد که در جاهایی این مسئله اجتناب‌ناپذیر است و گاه به‌دلیل بیماری‌هایی باید رحم خانم خارج شود و یا تخمدان های چپ و راست تخلیه شوند. این‌ها مواردی هستند که برایشان راهی وجود ندارد مگر این‌که قبل‌از برداشتن رحم یا تخمدان‌ها اگر فرصت مراجعه به مراکز ناباروری وجود داشته باشد فریز تخمک را انجام دهند. زیرا بعد از یائسگی با هورمون‌درمانی خانم می‌تواند با روش‌های کمک باروری باردار شود. البته باید توجه شود که خانم باید بتواند از داروهای هورمونی مثل قرص‌های جلوگیری استفاده کند و ممنوعیت مصرف این قرص‌ها را نداشته باشد. مثلاً شخصی که میگرن، فشارخون بالا و سابقه ابتلا به سرطان خود و افراد درجه یک خانواده را دارد نمی‌تواند از این قرص‌ها استفاده کند. اما درنهایت باید پذیرفت که یائسگی روند طبیعی بدن است و این‌که خانم بخواهد با استفاده از هورمون‌های خارجی یائسه نشود موردپسند نیست مگراین‌که کاندید باردار شدن باشد و بخواهد از روش‌های کمک باروری استفاده کند که در این صورت تحت نظر پزشک می‌تواند یک زمان معین از هورمون استفاده کند.
از تأثیر فعالیت بدنی بر کاهش عوارض یائسگی غافل نشویم
*راه کارهای مفید برای گذراندن یک دوره یائسگی آرام تر و راحت تر
مکمل‌ها باید حتماً استفاده شوند اما برای کسی که ۴۰_ ۴۵ سال ورزش را داخل برنامه روزانه خود نداشته است، انجام فعالیت بدنی در حد نیم‌ساعت در روز و سه، چهار روز در هفته می‌تواند در جلوگیری از عوارض یائسگی مؤثر باشد. یکی از این عوارض کاهش توده تراکم استخوانی است. درضمن مصرف مکمل کلسیم و ویتامین D بسیار مؤثر است اما مصرف این مکمل‌ها نباید معطوف به دوره نامنظمی عادت ماهیانه و یا زمانی باشد که قرار است فرد یائسه شود و باید از ۲۰ سالگی به بعد با توجه به آلودگی هوا و پوشش خاصی که خانم‌ها در کشور ما دارند از مکمل ویتامین D استفاده شود.
حضور کلسیم در رژیم غذایی+دانه های سویا که به شکایات خانم ها برای گُرگرفتگی پاسخ می دهند
نکته!
چنانچه افرادی توانایی خرید این مکمل‌ها را ندارند مراکز بهداشت به‌صورت رایگان در اختیار آنها قرار می‌دهند و خانم ها می توانند ماهی یک‌بار از آن استفاده کنند. کلسیم حتماً باید در رژیم غذایی وجود داشته باشد. ماست، پنیر وکشک از جمله مواد غذایی هستند که کلسیم دارند و باید حتماً داخل برنامه غذایی باشند و نهایتاً وقتی خانمی به سمت یائسگی می‌رود به‌خاطر تغییرات هورمونی نیاز به کلسیم در بدن و افزایش پیدا می‌کند و آن مقداری که قابل تأمین از طریق مواد غذایی نیست به‌صورت مکمل کلسیم و ویتامین D همراه با هم مصرف شود که این مکمل هم توسط مراکز بهداشت به‌صورت رایگان بین خانم‌ها توزیع می‌شود.
