کاربرد انواع خاک رس چیست؟

خاک رس چیست؟

به نقل از کوکا_خاک رس به خاکی گفته می شود که از ذرات معدنی بسیار ریز تشکیل شده اما مواد آلی زیادی ندارد. خاکی که بیش از ۵۰ درصد آن را ذرات رس تشکیل داده باشد خاک رس سنگین نامیده می شود.

از آن جا که در این خاک فضای زیادی بین ذرات معدنی وجود ندارد و ذرات کاملا به هم فشرده و چسبیده به هم هستند، این نوع خاک برای زه کشی مناسب نبوده و باغبانان و کشاورزان آن را گزینه مناسبی برای باغبانی نمی دانند.

با این وجود رس یکی از متداول ترین سنگ های رسوبی و از مفیدترین مواد موجود روی کره زمین است که عمدتا از مواد معدنی رس مانند کائولینیت، ایلیت، مونتموریونیت و سایر سیلیکات های آلومینیومی و همچنین مواد مختلف مانند آپاتیت، گرانیت، هیدروکسید آهن و غیره تشکیل شده است.

خاک رس بسیار چسبنده است و نسبت به سایر انواع خاک آب بیشتری در خود نگه می دارد، اگرچه تنها نیمی از این رطوبت در اختیار گیاهان قرار می گیرد اما محصولات زراعی به ندرت در این خاک دچار خشکسالی می شوند.

این خاک با جذب رطوبت ورم کرده و با خشک شدن منقبض می شود، به همین دلیل به عنوان ماده عالی برای ساخت انواع مصالح ساختمانی و صنایع دستی شناخته شده و بسته به شرایط آب و هوایی موجود می توان از آن برای بازسازی های ساختمانی بهره برد.

برای این که بدانید خاک زمین شما خاک رس است، کافیست دقت کنید که آیا خاک به کفش و وسایل باغبانی شما می چسبد یا خیر، اگر مانند سریش می چسبد و کلوخ های بزرگی ایجاد می کند که به آسانی قابل جدا شدن نیستند و در هوای خشک پوسته پوسته شده و ترک می خورد خاک شما خاک رس است.

انواع خاک رس

بر اساس ترکیبات کانی شناسی موجود در خاک های رس، این خاک به سه نوع اصلی تقسیم می شود:

• کائولینیت یا خاک چینی
• مونتموریونیت
• ایلیت

اگرچه حدود ۳۰ نوع مختلف خاک های رس خالص در این سه دسته کلی یافت می شود اما اکثر خاک های رس طبیعی خالص نبوده و ترکیبی از این انواع مختلف هستند.

کاربردهای خاک رس

خاک رس ویژگی های منحصر به فردی دارد که از جمله آن ها می توان به خاصیت مویینگی بالا که باعث می شود مولکول های آب به خوبی به آن چسبیده و نفوذ کنند، سخت شدن، انعطاف پذیری، خاصیت تیزوتروپی یا شل و سفت شدن آن در شرایط مختلف، درجه بالای ورم کردن و غیره اشاره کرد و به دلیل همین ویژگی ها می باشد که از این نوع خاک معمولا در صنایع مختلف استفاده می شود.

زمینه استفاده از خاک رس به نوع آن نیز بستگی دارد، به عنوان مثال برخی خاک های رس از جمله کائولینیت برای ساخت و ساز عالی هستند و پی کار را خراب نمی کنند در حالی که همین خاک به دلیل ظرفیت بسیار پایین مواد مغذی معمولا برای کشاورزی مناسب نیست و کشاورزان سعی می کنند با تنظیم PH خاک و اضافه کردن کمپوست یا کودهای حیوانی به آن این مسئله را حل کنند.

به طور کلی از خاک رس در موارد زیر استفاده می شود:

۱. پرورش گیاه

ذرات خاک رس در طبیعت به هم فشرده هستند و به خصوص بعد از آبیاری کردن تمام منافذ خاک مسدود شده و هوای کافی که مورد نیاز بسیاری از گیاهان برای رشد است در خاک وجود نخواهد داشت، به همین دلیل خاک رس به طور کلی برای کشاورزی و پرورش گیاه مناسب نیست.

با این وجود برخی گیاهان مانند سیب، نارون، درخت زبان گنجشک، بید، سیاه کاج و بسیاری گیاهان دیگر به دلیل رطوبت فراوان موجود در خاک رس در آن به خوبی رشد می کنند.

علاوه بر این با افزودن مواد و کمپوست های مختلف به این نوع خاک می توان آن را برای پرورش گیاه آماده کرد تا همه گیاهان بتوانند از مواد مغذی و رطوبت موجود در این خاک بهره ببرند.

۲. ساختمان و ساخت و ساز

خاک رس به دلیل ویژگی های منحصر به فردی که دارد از دیرباز جایگاه ویژه ای در صنعت ساخت و ساز و ساختمان سازی داشته است.

خاک رس با خشک شدن در مقابل آفتاب یا سوزانده شدن در آتش به خشت و آجر تبدیل می شود که با کمک ملات که خود از خاک رس به دست آمده است به هم چسبیده و در ساخت خانه مورد استفاده قرار می گیرند.

کاهگل از دیگر مصالح ساختمانی است که از مخلوط کردن خاک رس و کاه به دست آمده و برای تهیه نیمکت ها، اجاق ها و خانه ها از آن استفاده می شود.

ساختمان هایی که از آجرهای خشتی و کاهگل ساخته می شوند اغلب کم هزینه، بسیار با دوام و محکم و پایدار هستند و قابلیت ماندگاری تا صدها سال را دارند.

۳. سرامیک

مخلوط خاک رس و آب ماده ای نرم و قابل انعطاف است که می تواند به شکل ها و ساختارهای مختلف تبدیل شود به همین دلیل از این مخلوط برای تولید سرامیک و ساختن گلدان ها، لوله ها و دیگر اشیای مفید و پر مصرف خانگی استفاده می شود.

خاک رس در ساخت کاشی های سرامیکی که برای طراحی کانتر، کف و دیوارهای خانه به کار می روند نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

۴. سفال گری و صنایع دستی

خاک رس از هزاران سال پیش در سفال گری استفاده و منبع درآمد بسیاری از افراد محسوب می شده است.

برای تهیه سفال از خاک رس، این خاک باید در محیطی مرطوب و تاریک نگهداری شود تا از خشک شدن آن جلوگیری شده و توانایی آن برای تبدیل به اشکال مختلف حفظ شود.

با مخلوط کردن خاک رس و آب، گِل مخصوص سفال گری به دست می آید که از آن برای درست کردن گلدان و سایر ظروف و اشکال مختلف استفاده می شود.

در پایان ظروف سفالی را داخل کوره مخصوص قرار می دهند تا حرارت رطوبت آن را تبخیر کرده و کاملا سخت و سفت شود.

ساخت ظروف سفالی یک پروسه زمان بر است و ساعت ها طول می کشد زیرا خاک رس باید به آرامی حرارت داده شود، در غیر این صورت رطوبت به صورت یک جا تبخیر شده و ظروف ترک می خورند.

۵. پزشکی

خاک رس به دلیل مواد معدنی موجود در آن در زمینه دارویی و پزشکی نیز کاربردهای متعددی دارد.

مطالعات نشان داده محتوای معدنی خاک رس به درمان ناراحتی معده و بهبود عفونت زخم کمک می کند. این مواد معدنی دارای خاصیت آنتی باکتریایی هستند که در از بین بردن باکتری های بیماری زا و مقاوم به آنتی بیوتیک ها موثر هستند.

از مواد معدنی موجود در خاک رس برای تولید داروهای ارزان قیمت برای درمان عفونت در انسان ها استفاده می شود.

خاک رس و مواد معدنی موجود در آن به عنوان یکی از ترکیبات مورد استفاده در بسیاری از محصولات مراقبت از پوست نیز استفاده می شوند و به صورت مستقل نیز در درمان اگزما و جوش های پوستی کاربرد دارند.

۶. صنایع مختلف

انواع مختلف خاک رس در صنایع مختلف از کاغذسازی گرفته تا ساخت تاسیسات زیر زمینی، معادن، زمین شناسی و غیره کاربرد دارند.

به عنوان مثال از گل حفاری که از مخلوط خاک رس به دلیل خاصیت کلوئیدی بالای آن و آب به دست می آید به عنوان سیالات حفاری نفت و گاز، انتقال مواد حفر شده در سیستم های حفاری به سطح زمین و همچنین چرب کردن و خنک کردن ابزار برش و مته ها استفاده می شود.

علاوه بر این خاک رس با بتون تازه ریخته شده یک مانع ضد آب می سازد که در ساخت و ساز تاسیسات زیر زمینی، سیستم های فاضلاب، تانکرهای آب، انبارهای هسته ای و دیگر انبارهای ذخیره زباله ها و غیره به کار می رود.

از خاک رس به طور گسترده در صنعت فولاد سازی و همچنین به عنوان اتصال دهنده در ساخت گلوله های سنگ آهن استفاده می شود.

یکی از خواص مهم خاک رس جذب و توانایی تعامل آن با یون های فلزی محیط اطراف است، به همین دلیل این خاک در لیست جاذب های طبیعی جایگاه مهمی دارد و می توان از آن برای از جدا کردن یون های فلزات سنگین و ترکیبات آلی از آب صنعتی استفاده کرد که یکی از مهم ترین چالش های تمدن مدرن محسوب می شود.

خاک رس در حفاظت از محیط زیست نیز نقش دارد و از آن به عنوان ماده جاذب در صنایع غذایی و شفاف سازی برخی نوشیدنی ها استفاده می شود.

منابع: quora – civiltoday – researchgate