به احتمال زیاد تاکنون نام غده هیپوفیز را شنیده باشید. این غده یکی از غدد درون ریز اصلی بدن است که بر روی موارد زیادی در بدن از جمله فشار خون، رشد و تولید مثل تأثیر‌گذار است. این غده مانند غدد درون ریز دیگر دچار اختلالات و بیماری‌هایی می‌شود که یکی از مهم‌ترین این بیماری‌ها هیپوپیتوئیتاریسم است. هیپوپیتوئیتاریسم یا کم‌کاری هیپوفیز یک نوع بیماری است که در آن غده هیپوفیز قادر به تولید یک یا چند نوع هورون نمی‌شود و یا به مقدار کمی هورمون تولید می‌کند.
متاسفانه این مشکل شایع است و افراد بسیاری از آن رنج می‌برند و پیگیر درمان یا کنترلش هستند. مهم‌ترین موضوع در کنترل این بیماری داشتن اطلاعات جامعی در باره آن است و به همین واسطه در ادامه این نوشته از درمانکده به معرفی بیماری هیپوپیتوئیتاریسم یا کم‌کاری هیپوفیز پرداخته‌ایم پس تا انتها با ما همراه باشید.
هیپوپیتوئیتاریسم چیست؟
هورمون‌هایی که توسط غده هیپوفیز تولید می‌شوند جزء غدد اصلی بدن هستند و بدیهی است که هر گونه اختلال در فرآیند تولید هورمون توسط این غده منجر به ایجاد مشکلات اساسی برای بدن می‌شود یکی از مهم‌ترین اختلالات غده هیپوفیز کم‌کاری آن است که به عنوان هیپوپیتوئیتاریسم شناخته می‌شود. تحت تأثیر این بیماری غده هیپوفیز کم‌کار شده و هورمون‌های تولیدی توسط خود را به میزان کمتر تولید کرده و یا برخی از هورمون‌ها را اصلاً تولید نمی‌کنند و به همین واسطه فرایند‌های اساسی و مهمی در بدن مثل رشد، تولید مثل، فشار خون و غیره دچار اختلالات شدید می‌شوند.
لازم به ذکر است که بروز اختلال در این فرایند‌ها برای بدن بسیار خطرناک بوده و در صورت عدم رسیدگی در طولانی مدت حتی می‌تواند منجر به مرگ شود. بنابراین در صورت مشاهده علائم این بیماری که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت، هرچه سریع‌تر باید به دکتر غدد مراجعه کنید.
علائم هیپوپیتوئیتاریسم
هیپوپیتوئیتاریسم به واسطه ایجاد اختلالات شدید در کارکرد بدن نشانه‌های مشخص و کاملاً واضحی دارد و خوشبختانه می‌توان با بررسی یک‌سری علائم به این مشکل پی برد. با توجه به اینکه غده هیپوفیز مسئول تولید چند نوع هورمون در بدن است اینکه هیپوپیتوئیتاریسم با چه علائمی در عبور کند بستگی به این دارد که غده هیپوفیز در تولید چه هورمون‌هایی کم‌کاری کند که تمامی موارد در ادامه آمده‌اند:
کمبود هورمون‌های لوتئینی کننده (LH) و هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH)
این نوع از کم‌کاری هیپوفیز با علائم زیر بروز می‌کند:
- کوفتگی
- تاخیر در بلوغ
- اختلالات جنسی
- کاهش باروری یا نازایی
کمبود هورمون رشد (GH)
این نوع از کم‌کاری هیپوفیز با علائم زیر بروز می‌کند:
- مشکلات رفتاری
- گوشه‌گیری از اجتماع
- کوفتگی و ضعف عضلانی
- تغییر در ترکیب چربی بدن
کمبود هورمون محرک تیروئید (TSH)
این نوع از کم‌کاری هیپوفیز با علائم زیر بروز می‌کند:
- کوفتگی
- یبوست
- کاهش وزن
- خشکی پوست
- عدم تحمل سرما و گرما
کمبود هورمون آنتی‌دیورتیک (ADH)
این نوع از کم‌کاری هیپوفیز با علائم زیر بروز می‌کند:
- پر ادراری
- تشنگی مداوم
- عدم تعادل الکترولیت‌ها
کمبود هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH)
این نوع از کم‌کاری هیپوفیز با علائم زیر بروز می‌کند:
- درد شکمی
- کوفتگی شدید
- کمبود پرولاکتین
- سردرگمی و گیجی
- حالت تهوع و استفراغ
- کاهش شدید فشار خون
- عفونت‌های مکرر و طولانی
این هورمون در بدن بانوان وضعیت شیردهی و میزان شیر را کنترل می‌کند و اختلال در آن می‌تواند باعث مختل شدن شیردهی زنان بشود.
دلایل هیپوپیتوئیتاریسم
هیپوپیتوئیتاریسم می‌تواند به دلایل مختلفی بروز کند و به گفته محققان هنوز تحقیقات در این زمینه تکمیل نشده و دلایل بیشتری نیز برای کشف وجود دارند. در کلی‌ترین حالت ممکن علل زیر می‌توانند منجر به بروز هیپوپیتوئیتاریسم شوند:
- دلایل تکاملی (نقص فاکتور نسخه برداری، انسفالوسل، اختلالات مادرزادی هیپوتالاموس و ….)
- آسیب و تروما (آسیب به سر، خارج کردن هیپوفیز، ضربه به سر و جراحی)
- نئوپلاستیک و تومورها (آدنوم هیپوفیز، توده‌های پاراسلار، کیست راتکه،لنف و لوسمی، متاستازهای هیپوفیز و ……)
- دلایل التهابی و سیستمیک (هیپوفیزیت لنفوسیتی، هموکروماتوز، آنتی بادی‌های ضد فاکتور رونویسی و …..)
- دلایل عروقی (کم خونی سلول داسی شکل، کم‌کاری هیپوفیز وابسته به حاملگی، آرتریت و ….)
- برخی از قارچ‌ها و انگل‌ها
تشخیص هیپوپیتوئیتاریسم
همانطور که پیشتر گفته شد، علائم هیپوپیتوئیتاریسم بسیار واضح هستند و پزشک در اولین مرحله قطعاً به بررسی علائم خواهد پرداخت. پس از این مرحله بسته به علائم و تشخیص پزشک برای بررسی بیشتر یک‌سری آزمایشات تجویز خواهد شد که به شرح زیر هستند:
آزمایش خون
آزمایش خون با بررسی سطح انواع هورمون‌های مختلف مشخص می‌کند که آیا در بدن کمبود هورمون‌های مختلف که مربوط به کم‌کاری هیپوفیز می‌شوند وجود دارد یا نه.
آزمایشات تحریکی
این آزمایش ها نیز مانند مورد قبلی سطح انواع هورمون‌ها را در بدن اندازه‌گیری می‌کند اما به صورتی دقیق‌تر و با جمع‌آوری اطلاعات بیشتر. این آزمایشات نیازمند تجهیزات پیشرفته‌ای هستند و برای انجام آن‌ها نیاز است تا به کلینیک‌های فوق تخصصی غدد مراجعه کنید.
عکس برداری مغز
MRI و تومور گرافی کامپیوتری با وضوح بالا دو نوع از مهم‌ترین انواع عکس‌برداری هستند که توانایی بررسی بیماری هیپوپیتوئیتاریسم را دارند.
تست بینایی
با آزمایشات بینایی سنجی می‌توان نتیجه گرفت که آیا رشد غده هیپوفیز منجر به اختلال در بینایی یا میدان دید شده است یا نه؟
درمان هیپوپیتوئیتاریسم
تا به اینجا جزئیات و جوانب هیپوپیتوئیتاریسم به صورت مفصل تشریح شدند اما سؤالی که اکنون پیش می‌آید این است که درمان این مشکل چیست و چگونه می‌توان آن را کنترل کرد. متاسفانه درمان ریشه‌ای و کامل این بیماری امکان‌پذیر نیست اما مانند اختلالات تیروئید با مصرف دارو و برخی از هورمون‌های مربوط به می‌توان فعالیت غده هیپوفیز را کنترل کرده و در سطح عادی نگه داشت. البته لازم به ذکر است که بر اساس شرایط بیمار رژیم غذایی مخصوص نیز می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.
با توجه به این موارد یک‌سری داروها برای جبران اختلالات هورمونی تجویز می‌شوند که به شرح زیر هستند:
- GH: سوماتروپین
- TSH : ال تیروکسین
- وازوپرسین: دسموپرسین داخل بینی یا خوراکی
- ACTH : هیدروکورتیزون، پردنیزون و کورتیزون استات
- FSH/LH : برای مردان ژل تستوسترون و تستوسترون انانتات و برای زنان استروژن کنژوگه، پروژسترون، چسب‌های پوستی استرادیول و…
جمع‌بندی
اختلالات غدد درون ریز مشکلات شایعی هستند که افراد زیادی را به خود درگیر می‌کنند. این اختلالات به واسطه اینکه در شرایط هورمونی بدن اختلال ایجاد می‌کنند معمولاً با علائم بسیار واضحی بروز می‌کنند که مشابه علائم عمومی بسیاری دیگر از بیماری‌ها است اما به‌صورت ماندگار و مزمن و یکی از مهم‌ترین این اختلالات هیپوپیتوئیتاریسم یا کم‌کاری غده هیپوفیز است که در این نوشته تمام تلاش خود را به کار بستیم تا مهم‌ترین نکات در این‌باره را با شما در میان بگذاریم.
در صورتی‌که برای بررسی بیشتر این مشکل یا هر مشکل دیگری قصد مراجعه به مطب پزشکان متخصص را دارید می‌توانید به سادگی از طریق سایت نوبت دهی آنلاین درمانکده برای دریافت نوبت مطب پزشکان مختلف از فوق تخصص غدد گرفته تا دکتر زنان و هر تخصص پزشکی دیگری اقدام کنید.
