محصولات دست کاری شده ژنتیکی (GMO) و تاثیرات آنها

به نقل از مجله سیب:

در سال‌های اخیر مصرف محصولات دست‌کاری‌شدۀ ژنتیکی در بسیاری از کشورها رایج شده است. اگرچه ادعا می‌شود که این محصولات کیفیت بهتر و ماندگاری بیشتری دارند و هدف از تولید آن‌ها کمک به جامعۀ بشری است. متأسفانه در آزمایش‌ها‌یی که دانشمندان غیروابسته به کمپانی‌های تولید‌کنندۀ این محصولات در طی سال‌های گذشته انجام‌داده‌اند دیده شده که، مضرات این محصولات بر محیط زیست و سلامتی انسان بسیار بیشتر از منافع آن‌ها است. ازاین‌رو بر آن شدیم که در این مقاله بررسی کنیم، مزایا و معایب غذاهای اصلاح شده ژنتیکی چیست و در پایان هم می‌بینیم که Non gmo چیست و به چه مواد غذایی گفته می‌شود.

اصلاح ژنتیکی چیست و مواد غذایی دستکاری شده ژنتیکی چه غذاهایی هستند؟

بهتر است ابتدا ببینیم که اصلاح ژنتیکی چیست و GMO به چه معناست. واژۀ GMO مخفف عبارت Genetically modified organisms یا مواد غذایی اصلاح‌شدۀ ژنتیکی است.

در مهندسی پزشکی با اهداف مختلفی سعی می‌شود با دست‌کاری ژنتیکیِ محصولات هزینۀ تولید کاهش داده شود و بازدهی آن‌ها افزایش یابد. برای مثال یکی از تغییراتی که ایجاد می‌شود، ایجاد مقاومت به سموم آفت‌کش است تا هنگام سم‌پاشی محصولِ اصلی آسیب نبیند.

مواد غذایی دستکاری شده ژنتیکی به غذاهایی گفته می‌شود که یک ژن دست‌کاری‌شده به آن‌ها اضافه یا از آن‌ها برداشته شود. همچنین گوشت و سایر فراورده‌های حاصل از حیواناتی که از این محصولات تغذیه کرده‌اند یا محصولاتی که توسط ارگانیسم‌های دست‌کاری‌شدۀ ژنتیکی تولید شده‌اند نیز در این گروه قرار می‌گیرند. برای مثال گاوی که از این محصولات خورده باشد، شیر و مشتقات شیر این گاو نیز به‌عنوان مواد غذایی دستکاری شده ژنتیکی شناخته می‌شوند.

سه کمپانی بزرگ تولید‌کنندۀ این محصولات در جهان مونسانتو، دوپونت و راکفلر هستند. کمپانی مونسانتو علف‌کش و بذر‌های مقاوم در مقابل علف‌کش‌ها را تولید می‌کند. یکی از این علف‌‌کش‌ها به‌نام «گلایفوسیت» است و با هدف از بین بردن علف‌های هرز در زمین‌های کشاورزی تولید می‌شود که این سم را با بذر مقاوم‌شده به این نوع سم‌ها به کشاورزان می‌دهند تا کشاورزان به‌‌راحتی به کشت بپردازند. شرکت‌های تولید‌کننده‌ ادعا می‌کنند که این‌گونه بذرها در مقابل حشرات و آفات مقاوم شده‌اند؛ اما، مطلبی که «شرکت تست بایوتک» درمورد این سموم منتشر کرد نشان داد که، اکثر آفات در مقابل این سموم مقاوم شده‌اند و استفاده از این سموم باعث به وجود آمدن آفات خطرناک‌تر شده‌ است.

درکل اصلاح ژنتیکی محصولات موجب بهبود کیفیت آن‌ها و کاهش هزینه‌های تولید می‌شود که قیمت نهایی محصول را کاهش می‌دهد. بااین‌حال به دلایل مختلفی با مصرف و تولید این محصولات مخالفت می‌شود که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

مزایا و معایب غذاهای اصلاح شده ژنتیکی

اینکه آیا استفاده از مواد غذایی دستکاری شده ژنتیکی مفید است یا نه در گرو بررسی مزایا و معایب غذاهای اصلاح شده ژنتیکی است.

یکی از خطرات بسیار مهم این محصولات این است که گرده‌های آن‌ها باعث آلودگی ژنتیکی سایر محصولات کشاورزی و تأثیرات سوء بر محصولات ارگانیک می‌شوند. همچنین استفاده از این سموم باعث انقراض حشرات مفید، فقر خاک و از بین رفتن مواد آلی خاک می‌شود و علف‌های هرز نیز با گذشت زمان به این سموم مقاوم می‌شوند که این موضوع باعث ایجاد علف‌های هرز قوی‌تر در زمین‌های کشاورزی می‌شود. همچنین گیاهان مقاوم به آفات باعث ایجاد مقاومتِ برخی از حشرات و آفات به این سموم شده‌اند که برای از بین بردن آن‌ها نیاز به سموم شیمیایی است. سموم شیمیایی زیان فراوانی به اکوسیستم و میکروارگانیسم‌های خاک وارد می‌کنند و باعث از بین رفتن حشرات مفید، نفوذ سموم به سفره آب‌های زیرزمینی و آلوده‌شدن این آب‌ها می‌شوند. برآیند تمام این دست‌کاری‌ها مختل‌شدن اکوسیستم طبیعی است.

نتایج برخی تحقیقات انجام‌شده روی حیوانات آزمایشگاهی

شرکت تولیدکنندۀ مونسانتو در یک پروتکل سه‌ ماهه، ذرت‌هایی را که به سم گلایفوسیت مقاوم شده بودند روی موش‌ها آزمایش کرد و اعلام کرد که هیچ مشکلی برای این موش‌ها پیش نیامده است. اما یک دانشمند به‌نام سرالینی در سال ۲۰۱۴، همان آزمایشات را در یک دورۀ دو ساله تکرار کرد. نتایج این بررسی نشان داد که، تمام موش‌هایی که ذرت‌های تغییر‌یافته ژنتیکی را مصرف کرده بودند دچار سرطان کبد، کلیه و هیپوفیز شدند. همچنین موش‌های ماده دچار سرطان سینه و سقط جنین شدند.

برخی دیگر از عوارضی که تاکنون در مدل‌های حیوانی گزارش شده‌اند عبارت‌اند از: ایجاد آسم، آلرژی، پاسخ‌های التهابی، تغییر در عملکرد طحال، کبد، پانکراس، کلیه‌ها و نازایی، اختلال ایمنی، التهاب معده، اختلال در سیستم گوارش، رشد بیش از اندازه در لایۀ سلولی روده و اختلال در روده‌ها.

درحقیقت ازآنجا‌که تحقیقات توسط خود کمپانی‌های تولیدکننده انجام می‌شود؛ اما، بازۀ‌ زمانی درستی برای این آزمایش‌ها در نظر گرفته نمی‌شود. به همین دلیل متأسفانه نتایج درستی نیز از این آزمایشات به دست نمی‌آید.

نتایج برخی تحقیقات انجام‌شده درمورد مصرف این محصولات توسط انسان

در سال ۲۰۱۳، دانشمندی به‌نام بوهن و همکارانش مطالعاتی را بر ‌روی سه نوع سویا شروع کردند. این سه نوع سویا شامل گونه‌های ارگانیک، پرورش‌یافته با سموم شیمیایی و سویا‌های دست‌کاری‌شدۀ ژنتیکی بودند. این تحقیقات و مطالعات نشان داد که، سویاهای دست‌کاری‌شدۀ ژنتیکی فاقد گلوکز، فروکتوز و قندهای خوب موجود در سویای ارگانیک هستند. در ‌عوض فیبر بیشتری در آن‌ها موجود است که باعث ضخامت بیشتر گیاه می‌شود. این سویاها همچنین سم بیشتری را به خود جذب می‌کنند و گلایفوسیت (نوعی آفت‌کش) بیشتری در آن وجود دارد. متأسفانه فرضیۀ نقش احتمالی علف‌کش‌های مخصوصِ محصولات دست‌کاری‌شده در افزایش بیماری‌های مدرن برای انسان را تقویت می‌کنند نظیر بیش‌فعالی در کودکان، اوتیسم، آلزایمر، ناباروری، نقایص مادرزادی و سرطان. برخی دیگر از عوارضی که تاکنون در انسان گزارش شده‌اند عبارت‌اند از:

• بروز واکنش‌های آلرژیک در کسانی که در مزرعه کار می‌کنند؛
• وجود DNA گیاه دست‌کاری‌شدۀ ژنتیکی در دستگاه گوارش انسان؛
• وجود سم باکتری بوتولینیوم در خون زنان غیرباردار، باردار و جنین آن‌ها؛
• احتمال تأثیر منفی محصولات دست‌کاری‌شدۀ ژنتیکی و سموم آن بر فلور میکروبی بدن و دستگاه گوارش؛
• اختلال در سیستم‌های هورمونی و باکتری‌های طبیعی روده.

باید توجه داشت که، برای ارزیابی مزایا و معایب غذاهای اصلاح شده ژنتیکی نیاز به تحقیقات بیشتری وجود دارد. متأسفانه در حال حاضر ارزیابی خطر (Risk Assessment) ناشی از مصرف این محصولات در بسیاری از موارد بر اساس روش‌های معتبر علمی انجام نمی‌شوند و آزمون‌های انجام‌شده نیز برای حصول اطمینان از سلامت و ایمنی این فراورده‌ها کافی نیست.

Gmo free چیست؟

حال ممکن است با وجود این معایب این سؤال برایتان پیش بیاید که، Gmo free چیست یا Non gmo چیست و به چه محصولاتی گفته می‌شود.

برچسب‌های Gmo free و Non gmo را احتمالاً روی محصولات متفاوتی دیده‌اید و احتمالاً این سؤالات در ذهنتان ایجاد شده است که، Gmo free چیست؟ و معنای Non gmo چیست. اگر محصولی این برچسب‌ها را داشته باشد به معنای این است که در هیچ‌یک از ترکیبات آن از محصول دست‌کاری‌شدۀ ژنتیکی استفاده نشده است.

طرز تشخیص محصولات ارگانیک، شیمیایی و دست‌کاری‌شدۀ ژنتیکی

امروزه بر روی بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات برچسبی چسبانده می‌شود که روی آن کدی چهار یا پنج رقمی موسوم به Price Look-Up Code یا Plu نوشته شده است. برای تشخیص سریع و آسان نوع محصولات می‌توان Plu روی محصول را نگاه کرد. اگر این عدد ۴ شماره بود، محصول با استفاده از سموم و کود شیمیایی تولید شده است، اگر ۵ شماره بود و با عدد ۸ شروع شده بود، این محصول دست‌کاری‌شدۀ ژنتیکی(GMO) است، هرچند که داشتن Plu Labeling اجباری نیست، نمی‌توان صددرصد اطمینان داشت که این کد روی محصول باشد. اگر ۵ شماره بود و با عدد ۹ شروع شده بود، یعنی ارگانیک است.

راهکارهای اجتناب از خرید محصولات دست‌کاری‌شدۀ ژنتیکی

باتوجه‌به اینکه تا اینجای مطلب درمورد معایب و مضرات استفاده از محصولات GMO گفتیم، حال می‌خواهیم راهکارهای اجتناب از خرید محصولات دست‌کاری‌شدۀ ژنتیکی را به شما آموزش دهیم به این منظور هنگام خرید به موارد زیر توجه کنید:

1. شما می‌توانید به مؤسساتی که برچسب ۱۰۰ درصد Certified Organic دارند اعتماد کنید که نشان‌های زیر را دارند:

(USDA) United States Department of Agriculture

Quality Assurance International (QAI)

California Certified Organic Farmers (CCOF)

Oregon Tilth

اگر روی محصولی تنها واژۀ ارگانیک نوشته شده است، نمی‌توان مطمئن بود که این محصول دست‌کاری‌شده نیست. درحقیقت این محصولات ممکن است شامل ۳۰ درصد مواد دست‌کاری‌شده باشند. دولت امریکا و کانادا به کارخانه‌هایی که محصولات GMO دارند اجازه نمی‌دهد که از برچسب ۱۰۰ درصدCertified Organic استفاده کنند.

1. Plu) Price Look Up) ثبت‌شده بر روی میوه‌ها و سبزی‌ها برای تشخیص این است که محصول خریداری‌شده ارگانیک است، دست‌کاری‌شدۀ ژنتیکی است یا از سموم و کود شیمیایی برای مبارزه با آفات در زمان رشد این محصولات استفاده شده است.
2. گوشت‌هایی را خریداری کنید که بر روی آن‌ها کلمات ۱۰۰ درصد Grass-Fed یا ۱۰۰ درصد Pasture Fed نوشته شده باشند؛ زیرا، به برخی از گاوها در اواخر عمرشان ذرت‌های GMO با هدف افزایش چربی عضلانی می‌دهند. درمورد خرید مرغ و تخم‌مرغ حتماً به برچسب ۱۰۰ درصد Certified Organic دقت کنید. درمورد خرید ماهی هم پیشنهاد می‌شود که حتماً Wild Fish خریداری کنید؛ زیرا، ممکن است که ماهی‌های پرورشی با دانه‌های دست‌کاری‌شدۀ ژنتیکی پرورش ‌یافته باشند.
3. به دنبال خرید محصولاتی باشید که بر روی آن‌ها برچسب Non-gmo یا Gmo-free وجود دارد.
4. سعی کنید که سوپرمارکت‌های محلی خرید کنید؛ زیرا، بیشتر غذاهای دست‌کاری‌شدۀ ژنتیکی از مزارع بزرگ صنعتی می‌آیند. در این زمینه می‌توانید در اشتراک Community Supported Agriculture Farm (CSA) ثبت‌نام کنید یا اگر به‌صورت هفتگی برای خرید محلی می‌روید، از کشاورزان درمورد بذرهایشان سؤال کنید؛ زیرا، ممکن است بعضی از آن‌ها از بذرهای GMO استفاده کنند.
5. سعی کنید خودتان در منزل آشپزی کنید و از خرید فست‌فود و هر غذایی که در جعبه می‌آید اجتناب کنید. همچنین از مصرف غذاهای سرخ‌شده، فرآوری‌شده یا فریزشده خودداری کنید مگر اینکه نوع مواد تشکیل‌دهنده و نوع روغنی که در طبخ یا سرخ‌کردن غذا از آن استفاده شده بر روی آن نوشته شده است و از روغن‌های دست‌کاری‌شده در آن‌ها استفاده نشده باشد.
6. اگر امکان باغبانی برایتان وجود دارد، سعی کنید خودتان با استفاده از بذرهای Non-gmo سبزی و میوه را در باغ یا باغچه منزلتان پرورش دهید. برای این منظور می‌توانید به سایت‌هایSEED Servers و Seeds News مراجعه کنید.
7. بسیاری از محصولات لبنی حاوی GMO هستند و برخی از کشاورزان به گاوهای خود هورمون‌های دست‌کاری‌شدۀ ژنتیکی rBGH/rBST تزریق می‌کنند یا آن‌ها را با محصولات دست‌کاری‌شدۀ ژنتیکی تغذیه می‌کنند. در این‌ گونه موارد به دنبال خرید محصولات لبنی rBGH free و rBST free و برچسب ۱۰۰ درصد Certified Organic باشید.
8. از راهنمای خرید استفاده کنید. مرکز ایمنی مواد غذایی یک نرم‌افزار آیفون و اندروید را طراحی کرده است که به پیداکردن محصولات فاقد GMO کمک می‌کند. همچنین می‌توانید اپلیکیشن Non-gmo Project Shopping Guide را دانلود و از آن استفاده کنید.
9. با شناسایی محصولاتی که بیشترین احتمال GMO را دارند می‌توانید از خرید آن‌ها اجتناب کنید. برای خرید گیاهان و مواد غذایی که ازنظر ژنتیکی اصلاح ‌شده‌اند حتماً به برچسب ۱۰۰ درصد Certified Organic توجه کرد که شامل موارد زیر هستند: سویا و فراورده‌های آن مانند شیر یا روغن سویا، توفو، ذرت و فراورده‌های آن مانند آرد ذرت، روغن ذرت، نشاسته ذرت، گلوتن و شربت ذرت، روغن کلزا (کانولا)، چغندرقند و شکر و قند حاصل از آن، کتان (پنبه) و روغن پنبه‌دانه، یکی از روغن‌های رایج در درون Vegetable Oil، پاپایا هاوایی، زوچینی (کدو سبز)، اسکواش زرد تابستانی.
10. اگر به رستوران می‌روید می‌توانید از مدیر رستوران درمورد ترکیبات استفاده‌شده در طبخ غذا سؤال کنید و اگر متوجه شدید که در طبخ غذا از محصولات ارگانیک استفاده نمی‌کنند، باید از خوردن توفو، لوبیا، چیپس، ذرت و هرگونه محصولات حاوی ذرت و سویا اجتناب کنید. بیشتر خوردنی‌هایی که قند دارند از مشتقات GMO هستند. همچنین بپرسید که از چه نوع روغنی برای پخت‌وپز استفاده می‌کنند. اگر از روغن نباتی، مارگارین، روغن پنبه‌دانه یا روغن ذرت استفاده می‌کنند، از آن‌‎ها درخواست کنید که اگر می‌توانند غذای شما را با روغن‌زیتون یا روغن هستۀ انگور آماده کنند.
11. فریب واژه‌های Natural یا all-Natural را نخورید؛ زیرا، استفاده از این واژه‌ها یک نوع بازاریابی هوشمندانه است. مطالعات نشان داده‌اند که، مصرف‌کنندگان واژه Natural را به واژه Organic ترجیح می‌دهند.

چنانچه سؤالی دربارۀ این موضوع دارید، اینجا بپرسید تا پزشکان مجلۀ سیب به شما پاسخ دهند.

دکتر پرستو چمن رخ

فوق تخصص میکروب‌شناسی پزشکی از دانشگاه مریلند امریکا

عضو انجمن میکروب‌شناسی امریکا

محقق در دپارتمان سرطان‌شناسی UCLA-Health

کارشناس سلامت

سوالات متداول در مورد محصولات دستکاری شده ژنتیکی