یک عکاس ایتالیایی به نام آنتونیو جیانوزی در سفری که از تهران به سمت خراسان داشته است، توانست اولین عکس های شهر مشهد مقدس و حرم مطهر امام رضا (ع) را تهیه کند.
به گزارش خبرنگار مهر، شروع عکاسی و ورود اولین دوربین عکاسی به ایران با اختلاف کمتر از سه سال از آغاز آن در جهان اتفاق افتاد. یعنی دقیقاً در اواخر آذر ماه سال ۱۲۲۱ خورشیدی پای دوربین عکاسی به دربار قاجاری باز شد و تصاویری از محمدشاه قاجار و اطرافیان او توسط نیکلای پاولوف دیپلمات جوان روسی گرفته شد، متأسفانه این عکس‌ها امروزه وجود ندارند و یا تا کنون یافت نشده اند. هنر استفاده از فن عکاسی به سرعت بین ایرانی‌ها رواج پیدا کرد و عکاسان ایرانی زیادی دست به کار عکاسی شدند. اما همچنان عکاسان خارجی به ایران رفت و آمد داشتند و در بین آنها عکاس‌های ایتالیایی نقش مهمی ایفا کرده اند. در این مقاله تلاش می‌شود که در مورد اولین عکس‌های حرم مطهر امام رضا (ع) مطالبی ارائه گردد، احمد ابراهیمی پژوهشگر تاریخ و تاریخ عکاسی از گروه مردمی بهشت بقیع بیان می‌دارد، در سال ۱۲۳۷ خورشیدی برای اولین بار دوربین عکاسی وارد حرم مطهر شد، یعنی حدود ۱۶ سال بعد از اینکه عکاسی در اروپا شکل گرفت و زمانی این تصاویر از حرم مطهر گرفته شد که هنوز خیلی از کشورهای جهان با چیزی با عنوان دوربین عکاسی آشنا نبوده اند.
یک عکاس ایتالیایی به نام آنتونیو جیانوزی در سفری که از تهران به سمت خراسان داشته است، توانست اولین عکس‌های شهر مشهد مقدس و حرم مطهر امام رضا (ع) را تهیه کند. این تصاویر در آلبوم شماره ۳۰۴/۳۸۴ از مجموعه آلبوم‌های کاخ گلستان قرار دارد که تعداد این عکس‌ها در مجموع ۲۲ عدد می‌باشد. در این آلبوم منحصر به فرد تصاویری از مکان‌های مختلف وجود دارد که از جمله بقعه چهل دختران، مسجد جامع، بقعه پیر علمدار، مناره و مسجد تاریخانه، مقبره امام زاده محمد و امام زاده جعفر در دامغان و در بسطام، از مقبره بایزید بسطامی، مسجد جامع بسطام، مقبره خوارزم شاه ازبک و بناهایی در مشهد از جمله خواجه ربیع، مقبره شیخ مؤمن، مقبره پیر پالاندوز، آرامگاه نادر و حرم مطهر امام رضا (ع) وجود دارند.
جیانوزی در مجموع تعداد شش تصویر از حرم مطهر عکاسی کرده است که بسیار منحصر به فرد و دیدنی هستند. شیوه عکاسی در ۱۶۶ سال قبل با عکاسی در امروزه بسیار متفاوت بوده است. امروزه عکاسی با دوربین‌های دیجیتال و تلفن‌های همراه بسیار آسان و ساده است و اغلب مردم با دشواری‌های عکاسی در گذشته‌های دور آشنا نیستند. شیوه عکاسی توسط جیانوزی به شیوه کلودیون تر و چاپ عکس‌ها روی کاغذ نمکی بوده است. در این روش شیشه به عنوان نگاتیو عکاسی استفاده می شده، بدین صورت که روی شیشه‌های نازک با ابعاد مختلف با استفاده از موادی مثل یدور دو کادمیوم و دوامانیوم و پنبه باروتی، موادی حساس تهیه کرده و آن روی شیشه منتقل می‌کردند و با دوربین‌های خیلی بزرگ و سنگین عکاسی می شده است، فرآیند ظهور و ثبوت آن نیز بسیار سخت و مشقت بار بود. اما با تمامی این سختی‌ها هم اکنون تعداد بسیار زیادی از عکس‌های قدیمی در مجموعه آلبوم خانه مجموعه جهانی کاخ گلستان قرار دارد که دسترسی به این تصاویر بسیار سخت و مشکل است و جای آن دارد که در این عصر هوش مصنوعی تلاش شود تا دسترسی پژوهشگران و علاقه مندان به این گنجینه بزرگ و ایرانی تسهیل شود.
اطلاعات ما از آنتونیو جیانوزی بسیار محدود است، فقط می‌دانیم که او اهل ناپل ایتالیا بوده و به عنوان مدرس مدرسه نظام در خدمت ارتش ایران در زمان ناصر الدین شاه قاجار بوده است. جیانوزی مستخدم دولت ایران بود اما سفر به خراسان به احتمال زیاد بر اساس علاقه شخصی خود او انجام شده است. شاید تماشای حرم مطهر امام رضا (ع) و تجربه فضای معنوی آن حرم دلیل سفر او باشد. هم اکنون چند آلبوم از تصاویر او باقی مانده است که مهمترین آن در آلبوم خانه کاخ گلستان به شماره ۳۰۴/۳۸۴ می‌باشد. همچنین یک آلبوم دیگر در موزه هنرهای آسیایی گیمه با عنوان آلبوم ویکتور برونیار موجود است که چند تصویر بیش از آلبوم کاخ گلستان در آن قرار دارد که احتمالاً تصاویر دیگر مربوط به عکاسان دیگری مثل لوییجی پشه همشهری جیانوزی است.
قطعاً تصاویر تهیه شده توسط جیانوزی اولین تصاویر تهیه شده از شهر مشهد مقدس و حرم مطهر امام رضا (ع) است و تا امروز قدیمی تر از این تصاویر شناسایی نشده است و از نظر تاریخ عکاسی، اسنادی در این خصوص وجود ندارد، بنابراین به طور قطع می‌توان بیان کرد که تصاویر تهیه شده توسط آنتونیو جیانوزی اولین و قدیمی ترین تصاویر حرم مطهر امام رضا (ع) است. این تصاویر به تعداد شش عدد هستند که از مکان‌های مختلف حرم مطهر گرفته شده، البته یک عکس هفتمی نیز وجود دارد که به قبرستان کنار حرم مربوط می‌شود و چون این عکس خارج از حرم تهیه شده در بین عکس‌های حرم مطهر جای نمی‌گیرد.
نکته عجیب و جالب تصاویر تهیه شده توسط جیانوزی این است که توانسته به عنوان یک خارجی و مسیحی وارد حرم مطهر شده و عکاسی نماید، معمولاً در امکان مذهبی و زیارتی اجازه ورود غیر مسلمانان داده نمی‌شود ولی جیانوزی وارد حرم مطهر شده و عکس‌های خوبی از صحن‌ها و حیاط‌های حرم مطهر را تهیه کرده است، البته او هیچ تصویری از روضه اصلی مانند ضریح مطهر نگرفته و حتماً ورود به روضه مطهر امام رضا (ع) جزء خطوط و محدوده ممنوعه برای او بوده است و جیانوزی اجازه ورود به آن را نداشته است. در این سفر چند نفر از مأمورین دولتی همراه جیانوزی بوده اند و در فرایند عکاسی به او کمک می کرده اند و حتی تصاویر همین مأمورین در بعضی از عکس‌های او با لباس مخصوص و حمایل دولتی روی دوش به خوبی نمایان است. در خصوص شناسایی و پژوهش در مورد زندگانی و آثار آنتونیو جیانوزی از اساتید ارجمند محمد رضا طهماسب پور و محمد محمدزاده تیتکانلو تشکر و قدردانی می‌گردد.
