به نقل از فیتامین:
متاسفانه اضافه وزن یا چاقی کودکان تبدیل به دغدغه‌ی خیلی از خانواده‌ها شده‌است. چاقی به طور کلی عوارض مختلفی دارد و تاثیر منفی بر کیفیت زندگی و سلامتی دارد. اضافه وزن در کودکان و نوجوانان معمولا تبعات روحی و روانی بیشتری هم می‌تواند داشته باشد.
برای درمان یا کنترل اضافه وزن کودکان، ابتدا باید دلیل و علت آن را بدانیم و سپس راهکارهای لازم را انجام دهیم. در این مطلب، قرار است درباره مسئله چاقی کودکان و دلایل مختلف آن بگوییم و سپس بهترین راهکارها برای کنترل اضافه وزن در کودکان را معرفی کنیم.
آمار چاقی کودکان در ایران
متاسفانه آمار چاقی کودکان در کشورمان ایران به طرز هولناکی بالاست؛ آخرین مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۳ (سال گذشته) انجام شده به ما نشان می‌دهد، حدود ۱۲٪ از کودکان ایرانی دچار اضافه وزن و حدود ۸٪ از کودکان ایرانی دچار چاقی هستند. یعنی به زبان ساده، ۲۰٪ از کودکان ما دچار اضافه وزن یا چاقی هستند. این آمار از استاندارد جهانی بالاتر است و متاسفانه حاوی خبر بدی است: اینکه کودکان چاق به احتمال زیاد، بزرگسالان چاق خواهند بود.
در این مطالعه کودکان و نوجوانان زیر ۱۸ سال مورد بررسی قرار گرفتند. اگر منظور از کودک را زیر ۵ سال در نظر بگیریم، آمار کمی بهتر است، مطالعه دیگری در این مورد نشان می‌دهد که حدود ۱۵٪ از کودکان ایرانی دچار چاقی و اضافه وزن هستند.
علت چاقی در کودکان و نوجوانان چیست؟
چاقی کودکان و نوجوانان با چاقی بزرگسالان متفاوت است (فرمول BMI بزرگسالان برای کودکان کار نمی‌کند) پس لازم است که پزشک تشخیص دهد که کودک (یا نوجوان شما) واقعا چاق است یا فقط در حال طی کردن دوره رشد خود به سر می‌برد.
در زیر علت‌های مختلف چاقی کودکان و نوجوانان را نام می‌بریم. در اغلب موارد چاقی کودک نتیجه ترکیب چند مورد از موارد زیر است.
۱. سبک زندگی نادرست
کودکانی که تغذیه ناسالم و بسیار پرکالری دارند و ورزش (یا حتی تحرک) و خواب کافی ندارند، در معرض خطر چاقی هستند. پس از دوران همه‌گیری کرونا، خیلی از کودکان ما متاسفانه خانه‌نشین و معتاد به وسایل دیجیتال شدند و همین موضوع باعث چاقی و اضافه وزن آنها شد.
۲. ژنتیک
اگر پدر و مادر چاق هستند، احتمالا کودک‌شان هم دچار چاقی می‌شود! خیلی اوقات جثه بدن و وزن بچه‌ها به والدینشان شبیه است و این هم به دلیل ژنتیکی بودن وزن و هم به دلیل پیروی از الگوهای غذایی خانواده است. پدر و مادری که مدام نوشابه و فست‌فود می‌خورند کودک خود را هم به این غذاها عادت می‌دهند و شرایط را برای چاقی او فراهم می‌کنند.
۳. علت پزشکی
ممکن است کودک شما تغذیه و تحرک کافی و خوبی داشته‌باشد ولی بازهم دچار چاقی باشد. برخی از کودکان به دلیل بیماری یا مشکلات ارثی دچار اضافه وزن یا چاقی می‌شوند. وضعیت هورمونی نامتعادل، کم کاری تیروئید، متابولیسم خیلی پایین، و… از جمله عواملی است که باعث چاقی کودک خواهد شد.
در نهایت باید بگوییم که برخی از کودکان به دلیل مصرف داروها دچار اضافه وزن یا چاقی می‌شوند. اگر حس می‌کنید، کودک شما یک بیماری خاص دارد که باعث چاقی او شده، یا داروهایی که مصرف می‌کند چنین اثری داشته‌اند، در اولین فرصت با پزشک متخصص اطفال صحبت کنید.
عوارض چاقی کودکان و نوجوانان چیست؟ چرا چاق بودن کودکان بد است؟
چاقی در دوران کودکی می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر سلامت جسمی و روانی و حتی روابط اجتماعی کودک داشته باشد که بعد از سال های کودکی هم با او همراه خواهد بود. یکی از این عوارض، ادامه دار بودن چاقی در بزرگسالی است.
به همین دلیل اگر کودک یا نوجوان شما دچار چاقی یا اضافه وزن شده، حتما کمکش کنید و او را برای داشتن یک بدن سالم و رسیدن به وزن مناسب تشویق کنید.
عوارض چاقی بر سلامت جسمی کودک
اگر کودک شما چاق شود و در تمام دوران کودکی هم چاق بماند، متاسفانه در معرض چنین خطراتی خواهد بود.
- دیابت نوع ۲: دیابت یک بیماری مزمن است که نحوه استفاده بدن کودک از قند (گلوکز) را تغییر می‌دهد. چاقی و سبک زندگی کم تحرک، خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش خواهد داد.
- کلسترول بالا و فشار خون بالا: یک رژیم غذایی نامناسب می‌تواند باعث شود تا کودک شما به چاقی و سپس به یکی از این بیماری‌ها (یا هر دوی آنها) مبتلا شود. این عوامل در دراز مدت می‌تواند باعث بیماری‌های قلبی عروقی یا حتی سکته در سال‌های بزرگسالی شود.
- درد مفاصل: اضافه وزن باعث ایجاد فشار اضافه بر روی مفاصل بدن مثل مچ پا و زانو می‌شود. چاقی کودکان می‌تواند باعث درد و گاهی آسیب در لگن، زانو و کمر شود. در صورت عدم درمان مناسب و به موقع، متاسفانه این دردها با کودک ماندگار خواهند بود.
- مشکلات تنفسی: آسم در کودکانی که اضافه وزن دارند، بیشتر دیده می‌شود. کودکان چاق همچنین بیشتر در معرض ابتلا به آپنه خواب هستند، آپنه خواب، یک اختلال بسیار جدی است که در آن تنفس کودک به طور مکرر در طول خواب متوقف می‌شود.
- بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD): این اختلال که معمولاً هیچ علامتی هم ندارد، باعث ایجاد رسوبات چربی در کبد می‌شود. بیماری کبد چرب، خطر زخم و آسیب کبدی را با خود به همراه دارد.
عوارض چاقی بر وضعیت اجتماعی و احساسی کودک
کودکان چاق ممکن است مورد آزار و اذیت و تمسخر همسالان خود قرار گیرند. چنین تجربیاتی یک ترومای احساسی بزرگ از خود به جا می‌گذارد که می‌تواند عزت نفس کودک عزیز شما را خدشه‌دار کند. متاسفانه چاقی کودکان، آنها را در خطر افسردگی و اضطراب هم قرار می‌دهد.
یکی دیگر از عوارض تلخ چاقی کودکان، این است که عملکرد تحصیلی آنها را هم می‌تواند دچار مشکل کند. مطالعات نشان می‌دهد که ارتباط معناداری بین چاقی دوران کودکی و مشکلات تحصیلی وجود دارد که احتمالا به دلیل اعتماد به نفس پایین، نداشتن انگیزه و اضطراب مزمن ناشی از چاقی باشد.
چگونه می‌توان چاقی و اضافه وزن در کودکان را درمان کرد؟
فرقی ندارد که فرزند عزیز شما به دلیل ژنتیکی چاق شده یا صرفاً به دلیل بیش از حد خوردن غذاهای ناسالم، اضافه وزن دارد، به‌هرحال تغییر سبک زندگی برای شما (به عنوان کل خانواده) از راه حل‌های کلیدی کاهش وزن موفق است.
در قدم اول بسیار مهم است که اهدافی که برای فرزند خود گذاشته‌اید، واقع بینانه باشد. همچنین خیلی اوقات در همین مرحله نیاز به مشورت با یک پزشک است تا خیال‌تان راحت شود که چاقی کودک شما به دلیل یک بیماری نیست. وقتی مطمئن شدید که دلیل چاقی کودک‌تان، بیماری خاصی نیست، با راهکارهای زیر می‌توانید به او کمک کنید تا وزنش را کم کند.
برنامه غذایی‌تان را تغییر دهید و آن را اصلاح کنید!
معمولا دلیل چاقی کودکان به الگوی غذایی غلط خانواده برمی‌گردد. یعنی در خانواده غذاهای سالم و مغذی مصرف نمی‌شود و در عوض غذاهای بسیار ناسالم و پرکالری (مثل نوشابه، فست فود و غذاهای چرب) خورده می‌شود. در این صورت، باید الگوی غذایی خانواده، اصلاح شود تا ذائقه و سپس وزن کودک اصلاح شود.
غذاهای سالم و مغذی شامل انواع سبزیجات و میوه‌ها، غلات کامل، غذاهای پروتئینی بدون چربی و لبنیات کم چرب است.
نوشابه، آبمیوه کارخانه‌ای، کیک، شکلات، بستنی و چیپس را اصلا نخرید یا فقط در مناسبت‌های بسیار خاص بگیرید. میان وعده‌های مناسب برای کودکان خود تهیه کنید؛ مثلا: اسموتی میوه، هویج، ماست یخ‌زده با میوه، نان با کره بادام‌زمینی.
البته اگر شما به عنوان خانواده، غذاهای سالم میل می‌کنید و کودک‌تان اضافه وزن دارد، پس نیاز است تا بقیه موارد را بررسی کنید یا این موضوع را با یک پزشک در میان بگذارید.
کودک را تشویق کنید تا تحرک و فعالیت بدنی داشته باشد!
سالم و درست غذا خوردن نیمی از معادله کاهش وزن و تناسب اندام است. فعالیت بدنی منظم، نیم دیگر آن است. اما بهترین نوع فعالیت بدنی برای چاقی کودکان چیست؟ به طور خلاصه بخواهیم بگوییم، هر فعالیتی که خودش دوست دارد! ورزش‌هایی مثل شنا، ژیمناستیک، اسکیت، رقص، دوچرخه‌سواری، برای کودکان و ورزش‌های توپی یا رزمی برای نوجوانان می‌تواند گزینه‌های مناسبی باشد. البته بازهم علاقه او مهم‌ترین فاکتور است.
اگر کودک شما در گذشته پرتحرک نبوده، به آرامی شروع کنید. فعالیت بدنی شدید و ورزش‌های رقابتی ممکن است در ابتدا برای یک کودک چاق که آمادگی جسمانی ندارد ترسناک و حتی خطرناک باشد. با فقط ۲۰ دقیقه پیاده‌روی روزانه شروع کنید، همین مقدار هم برای کودکی که قبلاً کم تحرک بوده کافی و مناسب است.
همچنین توجه کنید که فعالیت بدنی فرزندتان، برایش سرگرم کننده و دوست داشتنی باشد. این فعالیت باید متناسب با سطح رشد و توانایی او باشد و هرگز به او احساس ناکافی بودن یا استرس ندهد. در این صورت هم اعتماد به نفسش بیشتر می‌شود هم برای ادامه ورزش، انگیزه پیدا می‌کند. توصیه می‌شود کل خانواده تصمیم بگیرند که فعالیت بدنی و ورزش داشته باشند تا کودک هم علاقه‌مند شود.
برنامه خواب خانواده را تنظیم کنید!
خواب خوب و کافی، به پیشگیری از یک سری بیماری‌ها کمک می‌کند از جمله دیابت نوع ۲ و چاقی. کودکانی که خواب کافی ندارند در خطر افزایش وزن هستند. برای تنظیم خواب کودک، حداقل ۱ ساعت قبل از خواب گوشی، تبلت و تلویزیون را خاموش کنید. این کار قدم بزرگی برای کنترل وزن و چاقی کودکان می‌تواند باشد.
زمان استفاده از گوشی و تبلت را محدود کنید!
زمانی که کودک گوشی و تبلت دست گرفته باید و حتما محدود شود. استفاده بیش از حد از گوشی، هم کیفیت خواب او را پایین می‌آورد، هم به سلامت روانی او لطمه وارد می‌کند و هم باعث یکجا نشین شدن و چاقی تدریجی او می‌شود.
به کودک خود احساس ارزشمندی بدهید!
در مورد برنامه کاهش وزن کودکان چاق، یک مسئله بسیار حساس وجود دارد، و آن این است که روی سلامتی او تمرکز کنید نه ظاهر بدنش! ظاهر اصلا برای یک کودک نباید در الویت قرار گیرد. سرزنش و احساس گناه در مورد شکل یا اندازه بدن فرزندتان، بسیار او را مضطرب، ناراحت و دلشکسته می‌کند و هرگز نباید چنین مکالمات تلخی رخ دهد.
درمان چاقی هم مانند سایر بیماری‌های مزمن (مثل آسم)، باید برای سلامتی کودک باشد نه اینکه سایز کم کند و اندامش باریک شود.
آیا با ورزش بدنسازی می‌توان چاقی نوجوانان را درمان کرد؟
بله؛ حتما بدنسازی می‌تواند برای درمان چاقی نوجوانان، گزینه‌ی مناسبی باشد. بدنسازی یک ورزش محبوب برای نوجوانان است که هم در حین ورزش، کالری سوزی خوبی دارد؛ و هم به علت عضلاتی که می‌سازند، متابولیسم بدنشان تنظیم می‌شود. با این ورزش، فرایند کالری سوزی حتی در زمان استراحت هم ادامه دارد. بنابراین، بدنسازی به نوجوان شما کمک خواهد کرد که کالری بیشتری در طول روز بسوزاند و اندام زیبا و متناسبی برای خود بسازد.
اما فایده بدنسازی برای نوجوان‌تان، فقط کاهش وزن نیست. انجام یک ورزش منظم مانند بدنسازی، هم سلامتی او را بهبود می‌بخشد و هم عزت نفسش را افزایش می‌دهد که همه اینها برای نوجوانان بسیار مهم است.
بهترین برنامه بدنسازی برای درمان چاقی نوجوان کدام است؟
اگر شما نوجوانی هستید که قصد دارید، بدنسازی کار کنید و کاهش وزن داشته باشید، توصیه می‌کنیم حتما یک برنامه غذایی_تمرینی مناسب و اختصاصی تهیه کنید. برنامه‌ای که باتوجه به شرایط جسمی شما طراحی شده باشد و هیچ آسیبی به شما نرساند. همین حالا می‌توانید برنامه خود را از مربیان و کارشناسان فیتامین بگیرید.
والدین برای درمان چاقی کودکان چه کارهایی می‌توانند انجام دهند؟
به صورت کلی ورزش و رعایت تغذیه سالم به درمان چاقی کودکان و نوجوانان کمک می‌کند اما به تنهایی کافی نیست. والدین اینجا نقش مهمی دارند و می‌توانند با ایجاد یک سبک زندگی سالم و ایجاد محیطی حمایتی، به کودک خود کمک کنند تا لاغر شود. رعایت موارد زیر توسط خانواده می‌تواند بسیار تاثیر گذار باشد:
- اصلا غذاهای ناسالم (نوشابه، آبمیوه، چیپس، شیرینی، سوسیس کالباس) تهیه نکنید!
- در عوض غذاهای سالم برای خانه بگیرید، مثل میوه، سبزیجات، غذاهای پروتئینی.
- غلات کامل و پروتئین بدون چربی به راحتی در خانه در دسترس باشند.
- حتما به کودک خود میان وعده‌های منظم و سالم بدهید.
- خانوادگی باهم به پیاده روی، دوچرخه سواری، یا هر ورزش دیگری بروید.
- به فرزندتان کمک کنید تا راهکارهای سالمی برای مقابله با استرس پیدا کند و به پرخوری روی نیاورد.
- همیشه از کودک‌تان حمایت عاطفی داشته باشید و عشق و حمایت خود را نشان دهید. هرگز تحت هیچ شرایطی گفتگوهای منفی و سرزنش کننده درباره وزن با او نداشته باشید.
- برای برنامه ورزشی و برنامه تغذیه کودک‌تان، از متخصص کمک بگیرید.
سخن پایانی
چاقی و اضافه وزن در کودکان و نوجوانان می‌تواند به دلیل تغذیه و سبک زندگی ناسالم و یا ژنتیک و وجود بیماری خاصی باشد. برای درمان چاقی در کودکان و نوجوانان ابتدا باید دلیل اصلی آن را پیدا کنیم و سپس اقدامات لازم را انجام دهیم. در این مطلب انواع راهکارهای کنترل چاقی کودکان را معرفی کردیم.
منابع: clevelandclinic – childrenshospital – mayoclinic
