به نقل از مجله سیب:
در مقالۀ قبل اشاره کردیم که وظیفۀ نخست سیستم ایمنی در محافظت از بدن، جلوگیری از ورود میکروب‌ها و سلول‌های بیگانه به بدن است. حال اگر به هر دلیلی میکروب‌ها و سلول‌های بیگانه بتوانند از سد دفاعی اولیۀ ایمنی عبور کنند و وارد بدن شوند، لایۀ دوم دفاعی سیستم ایمنی به نام دفاع غیراختصاصی به کار می‌افتد تا از بدن محافظت کند. در این مطلب از مقالات پزشکی سایت سیب قصد داریم ببینیم سیستم دفاع غیر اختصاصی چیست و چه ویژگی‌هایی دارد.
فهرست مطالب
سیستم دفاع غیر اختصاصی چیست؟
نام‌گذاری این بخش از سیستم ایمنی به این علت است که، سلول‌های این سیستم برای مبارزه با گروه خاصی از میکروب‌ها پرورش نیافته‌اند و عموماً با تمامی سلول‌های بیگانه شامل باکتری‌ها، قارچ‌ها، ویروس‌ها و سایر سلول‌های خارجی مبارزه می‌کنند.
این در حالی است که، سیستم دفاع اختصاصی به طور خاص به عوامل بیماری‌زا واکنش نشان می‌دهد و قابلیت شناسایی و تشخیص انواع عوامل بیماری‌زا را دارد.
البته باید توجه داشت که، می‌توان سدهای دفاعی مخاطی و پوست را هم به‌عنوان بخشی از دفاع غیراختصاصی در نظر گرفت. درحقیقت، پوست اولین بخش از سیستم دفاعی است که موجب جلوگیری از ورود عوامل بیماری‌زا به بدن می‌شود.
سطوح مخاطی نیز مانند پوست هم مانع ورود عوامل بیماری‌زا می‌شوند و هم با کمک سیستم ایمنی اختصاصی و غیراختصاصی به مبارزه با عوامل بیماری‌زا می‌پردازند.
خصوصیات سیستم دفاع غیر اختصاصی
ذاتاً از بدو تولد در بدن انسان وجود دارد برخلاف سیستم دفاع اختصاصی که بدن در طول زمان کسب می‌کند.
در واقع در طول زمان پس از مواجهه با عوامل بیماری‌زای داخلی و خارجی، سیستم ایمنی اختصاصی یاد می‌گیرد که دفعات مواجهۀ بعد ساده‌تر و مؤثرتر با آن عامل مبارزه کند این در حالی است که سیستم دفاع غیر اختصاصی پاسخ ثابت و مشابهی به همۀ عوامل بیماری‌زا می‌دهد.
سیستم دفاع غیر اختصاصی نمی‌تواند خصوصیات یک نوع میکروب خاص را به خاطر بسپارد؛ برخلاف دفاع اختصاصی که، با تولید سلول‌های خاطره، خصوصیات سلول مهاجم را ثبت می‌کند.
واکسن‌ها، با مواجهۀ کنترل‌شدۀ سیستم اختصاصی، با عامل بیماری‌زا به آن یاد می‌دهند که اگر با آن عامل مواجه شد بتواند به‌راحتی آن را از بین ببرد؛ اما، واکسن‌ها در دفاع غیراختصاصی تأثیری ندارند.
بیگانه‌خواری
بیشتر سلول‌های این سیستم خاصیت بیگانه‌خواری (Phagocytosis) دارند. سلول‌هایی که خاصیت بیگانه‌خواری دارند می‌توانند باکتری‌ها را به درون خود بکشند و آن‌ها را هضم کنند و اگر سلول مهاجم بزرگ باشد، چند سلول بیگانه‌خوار به آن متصل می‌شوند و دیوارۀ سلول را پاره می‌کنند تا سلول از هم بپاشد.
سه نوع مهم از گلبول‌های سفید خون (WBC) شامل نوتروفیل‌ها، ائوزینوفیل‌ها و بازوفیل‌ها جزء سلول‌های سیستم دفاع غیر اختصاصی هستند. پزشکان باتوجه‌به بالارفتن تعداد کل گلبول‌های سفید خون و تغییرات در تعداد سلول‌های فوق می‌توانند به وجود التهاب یا عفونت در بدن پی ببرند.
سیستم دفاع غیر اختصاصی در هنگام جراحت‌های پوستی، که باعث ورود میکروب‌ها به بدن می‌شوند، به‌سرعت وارد عمل می‌شود و به سایر سلول‌های ایمنی پیام فراخوان می‌فرستد.
پروتئین های مکمل دفاع غیر اختصاصی
در کنار سیستم دفاع غیر اختصاصی، پروتئین های مکمل دفاع غیر اختصاصی یا سیستم کمپلمان فعالیت دارند. این پروتئین‌ها را شاید نتوان کاملاً در دفاع اختصاصی یا غیراختصاصی جای داد؛ چراکه این پروتئین‌ها هم در دفاع اختصاصی و هم در دفاع غیراختصاصی نقش دارند.
درحقیقت، پاسخی که پروتئین های مکمل دفاع غیر اختصاصی به عوامل بیماری‌زا می‌دهند یک پاسخ غیراختصاصی و فوری است؛ اما، در تولید پادتن‌ها که جزئی از سیستم دفاع اختصاصی هستند نیز نقش دارند.
نحوۀ عمل این پروتئین‌ها به این شکل است که پس از فعال‌شدن یک سلسله واکنش بیوشیمیایی رخ می‌دهد و درضمن این واکنش‌ها پروتئین‌های مختلفی تولید می‌شوند. هرکدام از این پروتئین‌ها نقش خاص خود را دارد و درمجموع فعالیت سیستم کمپلمان بسیار پیچیده است.
پروتئین های مکمل دفاع غیر اختصاصی هم می‌توانند به‌عنوان یک عامل کموتاکسی باعث جذب سلول‌های سیستم ایمنی به محل شوند، هم می‌توانند با ایجاد سوراخ در غشای سلولی سلول‌های بیماری‌زای آن‌ها را منهدم کنند و هم می‌توانند با اتصال به سلول‌های بیماری‌زا خورده‌شدن آن‌ها توسط سلول‌های ایمنی را تسهیل کنند.
چنانچه درمورد سیستم دفاع غیراختصاصی سؤالی دارید، در قسمت نظرات می‌توانید سؤال خود را مطرح کنید تا پزشکان سایت سیب پاسخ‌گوی شما باشند.
پرسش‌وپاسخ
- دفاع غیر اختصاصی چیست؟ دفاع غیراختصاصی جزئی از سیستم ایمنی است که قابلیت پاسخ‌دهی اختصاصی به عوامل بیماری‌زا را ندارد و در مقابله با عوامل مشابه بیماری‌زا به یک شکل عمل می‌کند.
- مهم‌ترین سلول‌های سیستم دفاع غیر اختصاصی کدام‌اند؟ مهم‌ترین سلول‌های سیستم دفاع غیر اختصاصی سلول‌های فاگوسیت مانند ماکروفاژها و نوتروفیل‌ها هستند.
- پروتئین های مکمل دفاع غیر اختصاصی چه نقشی دارند؟ این پروتئین‌ها هم به دفاع غیراختصاصی کمک می‌کنند و هم در تولید پادتن‌ها، که جزئی از دفاع اختصاصی هستند، نقش دارند.
منابع
