به نقل از چطور:
سپندارمذگان یکی از رسوم ایرانیان باستان است که چند سالی است بر سر زبان‌ها افتاده و مردم از آن یاد می‌کنند. البته هنوز هم ابعاد مختلف این روز بر بسیاری از افراد پوشیده است. اگر شما هم از معنی سپندارمذگان و ریشه این جشن بی‌اطلاعید و علاقه‌مندید در این باره بیشتر بدانید، این مقاله را تا انتها بخوانید. در این مقاله شما را با تاریخچه، رسوم و آیین این روز و تاریخ برگزاری این جشن آشنا می‌کنیم.
سپندارمذگان چیست؟
سپندارمذگان جشنی باستانی و روزی برای ابراز عشق و دوستی به زنان و مادران در تاریخ ایران‌زمین است. در این روز، مردان وجود زنان را گرامی می‌داشتند و به نشانه ابراز عشق به زنان، جشن برگزار می‌کردند. ازاین‌رو، سپندارمذگان را روز عشق ایرانی می‌دانند.
تاریخچه سپندارمذگان
در گاه‌شمار ایران باستان، نه‌تنها هر ماه نامی مخصوص خود داشته، بلکه هریک از روزهای ماه نیز نامی مخصوص و مجزا از سایر روزها داشته است. اسامی ۱۲ ماه سال برای نام‌گذاری بعضی از روزهای ماه هم استفاده می‌شده‌اند. روز اول اورمزد، روز دوم بهمن، روز سوم اردیبهشت، روز چهارم شهریور و روز پنجم سپندارمذ (به‌معنای اسفند) نامیده می‌شد و ۲۵ روز دیگر ماه نیز به همین شکل نامی مشخص داشتند. رسم بر این بود که هرگاه نام روز با نام ماه یکی شود، جشنی با همان نام برپا کنند. بنابراین جشن سپندارمذگان جشنی است که در روز سپندارمذ، یعنی پنجمین روز از اسفندماه، برگزار می‌شود. بر اساس آنچه ابوریحان بیرونی در کتاب «آثارالباقیه» ذکر کرده است، سپندارمذگان روز بزرگداشت زمین و بانوان است.
سپندارمذگان چه روزی است؟
در گاه‌شمار ایران باستان، همه ماه‌ها ۳۰ روز در نظر گرفته می‌شدند، بنابراین هم ۶ ماه ابتدای سال و هم ماه اسفند همواره ۳۰ روز بودند و ۵ روز به آخر سال اضافه می‌شد. جشن سپندارمذگان نیز در پنجمین روز از اسفندماه باستانی برگزار می‌شد. ازاین‌رو همچنان بسیاری از افراد ۵ اسفند را روز رسمی جشن سپندارمذگان می‌دانند و معتقدند این جشن باید در اسفندماه برگزار شود. از طرفی، افراد دیگری تقویم رسمی کشور را با گاه‌شمار مزدیسنی مطابقت می‌دهند و از آنجا که امروزه ماه‌های نیمه ابتدایی سال ۳۱روزه هستند، نتیجه می‌گیرند که سپندارمذگان باید ۶ روز زودتر و در تاریخ ۲۹ بهمن برگزار شود تا دقیقا مطابق با تاریخ این روز در تقویم کهن ایران باشد.
اختلاف‌نظر درباره تاریخ برگزاری جشن سپندارمذگان همچنان پابرجاست و هرکدام از افراد نیز برای تاریخ مدنظر خود استدلال مشخص و روشنی دارند. گروهی از افراد عقیده دارند سپندارمذگان باید دقیقا در همان روزی برگزار شود که در ایران باستان جشن گرفته می‌شده، یعنی در روز ۳۳۵اُم سال که امروزه معادل ۲۹ بهمن ماه است و گروه دیگر معتقدند نام این جشن از اسفند می‌آید و در هر حال باید در پنجمین روز اسفندماه برگزار شود.
البته آنچه اهمیت بیشتری دارد این است که در تاریخ ایران کهن به شخصیت و جایگاه زنان ارج می‌نهادند و ۱ روز در سال را به قدردانی از او اختصاص می‌دادند. این همان نکته‌ای است که باید به آن توجه کنیم. روز عشق ایرانی که اتفاقا تاریخ آن به ولنتاین (روز عشق جهانی) بسیار نزدیک است، فرصت بسیار خوبی برای عشق‌ورزی به یکدیگر و قدردانی از زنان و مادران است.
آداب‌ورسوم روز سپندارمذگان
ایرانیان باستان برای گرامیداشت این روز آداب‌ورسوم ویژه‌ای داشتند. این روز نه فقط به زنانی که همسر و مادر بودند، بلکه به جنس زن اختصاص داده شده است. یکی از نخستین آیین‌های سپندارمذگان جشن مردگیران یا جشن مژدگیران بوده است. در این جشن، زنان از انجام کارهای همیشگی معاف می‌شدند و شوهران، پدران و برادران انجام این امور را بر عهده می‌گرفتند. مردان به زنان و دخترانشان هدایایی پیشکش می‌کردند و به آنان عشق می‌ورزیدند. علاوه بر این، زنان در این روز به‌نوعی فرمانروایی می‌کردند و مردان از آنها پیروی کرده و فرمان می‌بردند.
گفته می‌شود که در روز سپندارمذگان، دختران جوان و مجرد را به ازدواج و همسرگزینی تشویق می‌کردند و به آنان آزادی بیشتری داده می‌شد تا همسر خود را از میان جوانان انتخاب کنند.
یکی دیگر از آیین‌های این روز ، آیینی جادویی برای دورکردن خرفستران بوده است. در زبان پهلوی به جانواران و حشرات موذی مثل مار، عقرب و رتیل خْرَفْسْتَر گفته می‌شود. در سپندارمذگان افسون‌هایی را برای دفع‌کردن جانوران و حشرات موذی می‌نوشتند و آنها را بر دیوارهای خانه قرار می‌دادند. البته ابوریحان بیرونی این آیین را تازه و نااصیل می‌دانسته است.
سؤالات رایج درباره سپندارمذگان
۱. معنی سپندارمذگان چیست؟
سپندارمذ به‌معنای فروتنی و تقدس و لقبی برای زمین است و پسوند «گان» که به انتهای سپندارمذ اضافه شده به‌معنای جشن است. ازآنجایی‌که زمین نیز نماد باروری است، سپندارمذگان روزی برای قدردانی از جایگاه مادران و زنان شمرده می‌شود.
۲. تفاوت ولنتاین و سپندارمذگان چیست؟
ولنتاین جشنی مسیحی است که از آن به‌عنوان روز عشق یاد شده و در کشورهای مختلفی برگزار می‌شود. درباره پیشینه تاریخی ولنتاین افسانه‌های گوناگونی وجود دارد. سپندارمذگان روز عشق ایرانی است که قدمتی بسیار بیشتر از ولنتاین دارد و در این روز، به‌ویژه از زنان و مادران قدردانی می‌شود.
۳. سپندارمذگان چه روزی از سال است؟
سپندارمذگان در پنجمین روز اسفندماه جشن گرفته می‌شود، اما عده‌ای در این باره اختلاف‌نظر دارند و معتقدند ۲۹ بهمن‌ماه روز سپندارمذگان است.
سخن پایانی
پشت جشن‌ها و آیین‌های ایرانیان باستان، داستان‌ها و مفاهیم زیبا و ارزشمندی نهفته است. زنده‌نگه‌داشتن این آیین‌ها می‌تواند احساس سرزندگی را در ما بیدار کند. از طرفی اینکه می‌بینیم در فرهنگ کهن ما تا این اندازه به منزلت زن و عشق احترام گذاشته شده است، حسی خوشایند و سرشار از غرور وجودمان را فرا می‌گیرد. امید است که بتوانیم این مفاهیم ارزشمند را امروز هم دنبال کنیم و در زندگی‌مان به کار بگیریم.
