سرطان پروستات را چگونه تشخیص دهیم؟

به نقل از مجله مهتاطب:

سرطان پروستات چطور تشخیص داده می ­شود؟

پزشکان اغلب زمانی به وجود سرطان پروستات مشکوک می ­شوند که یک تست غربالگری مانند PSA سرم یا تست معاینه­ رکتوم با انگشت غیر طبیعی باشد. تست­ های تشخیصی بعدی ممکن است شامل MRI یا MRI-TRUS تلفیق شده با بیوپسی هدفمند یا یک بیوپسی تصادفی ۱۲ مرکزی تحت هدایت سونوگرافی باشد. بر اساس یافته­ های بیوپسی، یک امتیاز گلیسون برای توصیف مهاجم بودن تومور مورد استفاده قرار می­ گیرد. تست­ های بیشتر مانند CT اسکن، MRI، اسکن استخوان یا اسکن PET ممکن است برای تعیین دقیق مرحله­ تومور انجام شوند. از آنجایی که سرطان­ های پروستات می­ توانند به طور قابل توجهی از نظر تمایل به رشد یا انتشار متفاوت باشند؛ تعیین مرحله­ سرطان در انتخاب بهترین درمان­ ها، تعیین خطر عود و تخمین بهبود بیماری دارای اهمیت است.

تست­ های غربال گری

اکثر سرطان­ های پروستات، قبل از اینکه هرگونه علامت و نشانه­ ای بروز دهند؛ در تست ­های غربالگری، تشخیص داده می­ شوند. دو تست غربالگری اصلی شامل تست آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) و معاینه­ رکتوم با انگشت است که بهترین حالت زمانی است که همراه با هم مورد استفاده قرار بگیرند؛ هیچ یک از این دو تست­ نباید به تنهایی استفاده شوند.
به طور کلی، توصیه می­شود که غربالگری برای مردان در سن ۵۰ سالگی آغاز شود، اگرچه در این رابطه تردید وجود دارد. به مردانی که دارای فاکتورهای خطر برای ابتلا به سرطان پروستات هستند؛ مانند سابقه­ خانوادگی ابتلا به این بیماری، معمولا توصیه می­شود که این تست­ها را قبل از این سن آغاز کنند.
تست­های غربالگری نمی­ توانند سرطان پروستات را شناسایی کنند؛ اما به پزشکان اجازه می­ دهند تا تشخیص دهند که آیا تست­ های بیشتری برای پیگیری بیماری مورد نیاز است یا خیر.

تست آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA)

تست PSA یک آزمایش خون ساده است که سطح آنتی ژن اختصاصی پروستات در خون را تعیین می­ کند. PSA پروتئین ترشح شده توسط سلول­ های پروستات است که برای بافت پروستات به شدت اختصاصی است.
این یک تست کامل نیست؛ زیرا دلایل دیگری به جز سرطان پروستات نیز وجود دارند که موجب افزایش سطح این آنتی ژن می­شوند مانند هیپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH) و التهاب پروستات، سطوح PSA به طور طبیعی با افزایش سن نیز افزایش پیدا می­ کند. به طور مشابه، برخی مردان مبتلا به سرطان پروستات ممکن است تست­ های PSA نرمال داشته باشند و برخی از داروهایی که برای BPH تجویز می­ شوند و همچنین انجام بیوپسی ممکن است موجب کاهش سطوح PSA شوند.
محدوده­ هایی از PSA وجود دارد که طبیعی و بالا در نظر گرفته می­ شوند؛ اما مهم­ترین عامل در تفسیر تست (مگر اینکه آن خیلی بالا باشد)، تغییر مقدار این پروتئین، در طول زمان است. به عبارت دیگر، سطحی از PSA که دائما در حال افزایش باشد؛ اغلب معنی ­دارتر از مقدار مطلق آن است.
در گذشته، مقدار قطعی تصادفی ۴ نانوگرم در هر میلی لیتر (ng/ml) برای جداسازی سطوح نرمال از غیرنرمال  PSA مورد استفاده قرار می­ گرفت. وقتی که بیشتر از نیمی از زمان، سطح PSA، بالاتر از ۴ باشد، علت، سرطان نیست. به طور مشابه، سرطان پروستات ممکن است حتی در سطح بالاتر از ng/ml4 نیز رخ دهد.

تغییرات PSA شامل موارد زیر است:

• سرعت PSA: این عدد توصیف کننده­ تغییر در PSA در طی زمان است و یک افزایش سریع در این مقدار نشان­ دهنده­ سرطان است. در حال حاضر مشخص نیست که این تست تا چه حد می­ تواند کمک کننده باشد.
• PSA آزاد: PSA آزاد، درصدی از PSA موجود در خون است که به پروتئین­ ها متصل نشده است. اگر نتیجه کمتر از ۱۰% باشد، تومور احتمالا سرطانی است؛ اگر نتیجه بیشتر از ۲۵% باشد، تومور به احتمال زیاد خوش­خیم است. متاسفانه بسیاری از سطوح، بین ۱۰ و ۲۵% قرار می­گیرند و اهمیت (معنی) این مقادیر ناشناخته است.
• تراکم PSA: این عدد، PSA را با اندازه­ پروستات موجود در تصاویر MRI یا سونوگرافی مورد مقایسه قرار می­ دهد، به طوری که تراکم PSA بالاتر، یعنی احتمال بالاتر سرطان. به هر حال، این تست تقریبا غیر عملی است؛ چون به یک سونوگرافی از پروستات نیاز دارد.
• PSA اختصاصی سن: این تست سطوح PSA مورد انتظار را بر اساس سن از هم تفکیک می­ کند؛ اما ممکن است برخی از سرطان­ های پروستات را نتواند تشخیص دهد.
• PRO-PSA: این تست ممکن است به تمایز بین PSA 4 تا ۱۰ که با سرطان پروستات مرتبط است و سطحی که به دلیل BPH است، کمک کند. آن ممکن است در زمان تصمیم­ گیری برای اینکه آیا بیوپسی مورد نیاز است یا نه، مفید باشد.

معاینه­ رکتوم با انگشت (DRE)

در معاینه­ رکتوم با انگشت (DRE)، پزشک دستکش به دست می­ کند و انگشت خودش که آغشته به چرب­ کننده است را به درون رکتوم وارد می­کند تا غده­ پروستات را لمس نموده و توده­ ها، سختی، نرمی (تردی) را کنترل کند. از آنجایی که غده­ پروستات درست در جلوی رکتوم قرار دارد؛ به آسانی با این روش لمس می­شود. اگرچه این روش تا حدی موجب ناراحتی بیمار می­شود و ممکن است نیاز به ادرار کردن احساس شود؛ اما خیلی مهم است که همراه با PSA، از این تست نیز استفاده شود.

مارکرهای تومور

تست­ های تشخیص بیومارکرها نیز می­ توانند برای غربالگری مورد استفاده قرار گیرند؛ با این حال، آن­ها به عنوان تست­ های روتین در نظر گرفته نمی­ شوند. بیومارکرها موادی هستند که توسط خود سرطان پروستات یا توسط بدن، زمانی که سرطان وجود دارد تولید می­شوند. ۲ نمونه از این تست­ ها شامل امتیاز 4K و شاخص سلامت پروستات (PHI) هستند؛ این تست­ ها می­ توانند برای پیشگویی اینکه کدام مردان ممکن است مبتلا به سرطان پروستات شوند یا اینکه کدام مردان در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان پروستات هستند، مورد استفاده قرار گیرند.

بحث­ ها و خطرات

در سال­ های اخیر، بحث­ های قابل توجهی در مورد غربالگری صورت گرفته چون به نظر می­رسد که تست PSA منجر به تشخیص­ های اشتباه قابل توجه و درمان­ های غیر ضروری بیماری شود. گفته می­ شود که سرطان پروستات دومین دلیل مرگ و میر ناشی از سرطان در مردان است و درمان این بیماری در مراحل اولیه­ بیماری ممکن است آسان­ تر باشد.
یک بررسی مروری که در سال ۲۰۱۸ در JAMA برای کارگروه خدمات پیشگیرانه­ ایالات متحده منتشر شده بود؛ به این نتیجه دست یافته است که غربالگری PSA ممکن است مرگ و میر ناشی از سرطان پروستات را کاهش دهد؛ اما خطر نتایج مثبت کاذب، عوارض بیوپسی و تشخیص بی مورد نیز وجود دارد. در حال حاضر مشخص نیست که آیا مزیت بقا طولانی مدت برای درمان فعال سرطان پروستات که توسط غربالگری PSA تشخیص داده شده است وجود دارد یا خیر، اما این مشخص است که تست­ های پیگیری (بیوپسی­ های تصادفی یا هدفمند) و درمان­ ها می­ توانند خطرات قابل توجهی را نشان دهند؛ مانند بستری شدن و عوارض جانبی جنسی یا ادراری.
با پزشک خود در مورد این موضوع و برنامه­ زمانی معاینات که مناسب با پروفایل خطر عمومی خودتان باشد؛ بی­ پرده صحبت کنید.

تست­ ها و روش ­های درمانی

اگر یک تست غربالگری (PSA و یا DRE) غیر طبیعی باشد؛ معاینات بیشتر توسط تست­ های تشخیصی ممکن است برای تعیین اینکه آیا یک سرطان پروستات واقعا وجود دارد یا نه مورد نیاز باشد و در این صورت، تهاجم سرطان نیز باید تشخیص داده شود. روش ­های تشخیصی شامل موارد زیر است:

• سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS)

سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS) ممکن است به شناسایی ناهنجاری ­ها کمک کند. این روش ممکن است به تنهایی برای محاسبه­ تراکم PSA یا به صورت ترکیبی با MRI برای تعیین مناطقی که باید بیوپسی شوند؛ مورد استفاده قرار گیرد. در یک سونوگرافی ترانس رکتال، یک تنقیه انجام می­ شود و یک پروب سونوگرافی باریک چرب شده وارد رکتوم می­شود. موج­ های صوتی به پروستات (که مستقیما در جلوی رکتوم قرار دارد) انتقال داده می­ شوند و تصویری از غده­ پروستات تولید می­ شود. ناراحتی معمولا خفیف است و شامل احساس پری در رکتوم است. اگر TRUS غیر طبیعی باشد، هنوز یک بیوپسی برای تعیین اینکه آیا منطقه­­ ای که غیر طبیعی به نظر رسیده است، واقعا سرطانی است یا نه مورد نیاز است.

• بیوپسی تصادفی ۱۲ مرکزی

اگر PSA غیر طبیعی باشد یا ناهنجاری­ هایی در معاینه­ DRE احساس شده باشند یا روی TRUS مشاهده شود، یک بیوپسی تصادفی ۱۲ مرکزی ممکن است انجام شود. در این روش، نمونه­ ها از ۱۲ منطقه­ تصادفی در غده­ پروستات گرفته می شوند و در زیر میکروسکوپ قرار داده می­ شوند تا مشخص شود که آیا سلول­ های سرطان پروستات حضور دارند یا نه.
این روش معمولا به صورت سرپایی انجام می­شود. روش­ ها متفاوت هستند؛ اما معمولا مردان ۲۴ ساعت قبل از تست، از یک رژیم حاوی مایعات شفاف استفاده می­ کنند و یک یا دو ساعت قبل از انجام روش، یک تنقیه برای آن­ ها انجام می­ شود و همانطور که با یک مثانه­ پر به پهلوی چپ خوابیده­ اند، منطقه­ رکتوم، یعنی جایی که قرار است روی آن بیوپسی انجام شود، با لیدوکائین بی حس می­ شود. یک اولتراسوند باریک درون رکتوم وارد می­شود تا در آخر این روش، از پروستات تصویر تهیه کند. بعد از اینکه بی حسی انجام شد، ۱۲ تا ۱۴ نمونه، توسط وارد کردن سوزن­ های باریک و توخالی به درون غده­ پروستات گرفته می­شود. این فرآیند، حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول می­ کشد.
مردان ممکن است، چند روز بعد از انجام این روش، درد ناچیزی در رکتوم حس کنند. برخی از مردان نیز ممکن است به مدت چند روز خونریزی کم را تجربه کنند یا لکه ­های خون در مدفوع، ادرار یا مایع منی خود، مشاهده کنند. کمپرس گرم یا نشستن در آب گرم ممکن است برخی از ناراحتی­ ها را کاهش دهد.
چند روز بعد نتایج آماده می­ شوند و ممکن است به صورت حضوری یا تلفنی در مورد آن با فرد صحبت شود.

• MRI- چند پارامتری (mp-MRI)

از آنجایی که بیوپسی­ های تصادفی ممکن است برخی از مناطق سرطانی را نادیده بگیرند و سهوا بافت­ های نرمال را بردارند؛ اصلاحاتی از تکنیک­ های بیوپسی که در بالا گفته شد، توسعه پیدا کرده است.
MRI چند پارامتری (mp-MRI) نوع ویژه­ ای از MRI است که برای تشخیص ناهنجاری­ های بافت پروستات مورد استفاده قرار می­ گیرد. این روش مشابه با بیوپسی تصادفی ۱۲ مرکزی است؛ اما MRI ابتدا برای تعیین مناطق مشکوک مورد استفاده قرار می­ گیرد. سپس بیوپسی­ ها به این مناطقی که غیر طبیعی هستند، محدود می­ شوند، چیزی که به عنوان بیوپسی هدفمند شناخته می­ شود.
به نظر می­رسد که این روش بتواند به کاهش خطر تشخیص اشتباه و درمان غیر ضروری سرطان پروستات کمک کند. این روش در همه­ مراکز سرطان در دسترس نیست و به آموزش متخصصین حرفه­ ای بهداشت و درمان نیاز دارد.

• بیوپسی تلفیق شده با MRI

یک بیوپسی تلفیق شده با MRI مشابه با MRI چند پارامتری است؛ اما از ترکیبی از MRI و سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS) برای پیدا کردن مناطق غیر طبیعی در پروستات استفاده می­ کند. به طور مشابه، به نظر می­رسد که بیوپسی­ های انتخابی که بر اساس اطلاعات به دست آمده از این روش انجام شده ­اند، بتوانند دقت تشخیص را بهبود دهند. همانند MRI چند پارامتری، این رویکرد هر جایی در دسترس نیست و به آموزش افراد متخصص نیاز دارد.

• تست RNA ژن سرطان پروستات ۳ (PCA3)

در مردان بالای ۵۰ سال، اگر PSA دائما افزایش نشان دهد؛ اما بیوپسی، سرطان را نشان ندهد، انجام تست ژنتیکی RNA ژن ۳ (PCA3) ممکن است توصیه شود. این تست نسبت RNA PCA3 به PSA RNA را در ادرار اندازه­ گیری میکند. اگر تست، افزایش نشان دهد؛ تکرار بیوپسی ممکن است توصیه شود.

• تست­های تعیین مرحله سرطان

تست­ های بالا ممکن است تشخیص سرطان پروستات را تایید کنند؛ اما به پزشک نمی­ گویند که تومور تا چه حد مهاجم است یا تا کدام قسمت بدن منتشر شده است. به یاد داشته باشید که بسیاری از سرطان­ های پروستات غیر مهاجم هستند و اگر رها شوند هرگز موجب مشکلی ایجاد نمی­ شود. درجه­ بندی امتیاز گلیسون برای توصیف مهاجم بودن یک تومور انجام می­ شود و تست­ های آزمایشگاهی و تصویربرداری ممکن است برای پیگیری (جستجوی) هرگونه شواهدی از انتشار انجام شوند.

درجه بندی امتیاز گلیسون

برای تعیین امتیاز گلیسون، به سلول­ های سرطان پروستات در دو منطقه­ مختلف از تومور، بر اساس ظاهرشان زیر میکروسکوپ، درجه­ای بین ۳ و ۵ اعطا می­شود. امتیاز ۳ به این معنی است که سلول­ ها خیلی مشابه با سلول­ های نرمال پروستات به نظر می­ رسند (به خوبی تمایز یافته ­اند)؛ امتیاز ۵ به این معنی است که سلول­ ها به شدت غیر طبیعی به نظر می­ رسند (به مقدار کمی تمایز پیدا کرده­ اند).
دو امتیاز در دو بیوپسی برای تعیین امتیاز گلیسون نهایی با هم جمع می­ شوند:

• گلیسون ۶: امتیاز ۶ نشان دهنده­ سرطان با درجه­ پایین است که در آن، سلول­ها خیلی شبیه سلول­ های نرمال پروستات به نظر می­ رسند. این تومورها بعید است که رشد کنند یا منتشر شوند.
• گلیسون ۷: این تومورها سرطان­ های با درجه­ متوسط در نظر گرفته می­ شوند و سلول­ ها نسبتا ظاهر غیر طبیعی دارند.
• گلیسون ۸ تا ۱۰: این تومورها سرطان ­های با درجه­ بالا در نظر گرفته می­ شوند و سلول­ ها خیلی متفاوت از سلول ­های نرمال پروستات به نظر می­ رسند. این تومورها به احتمال زیاد رشد می­ کنند و منتشر می­ شوند.

بر اساس این امتیازها، سرطان­ های پروستات اغلب در گروه ­هایی که با درجات خودشان، نام­گذاری می­ شوند قرار می­ گیرند و این درجات در تعیین مرحله درگیر می­ شوند (ادامه).

• گروه درجه ۱: تومورهایی با امتیاز گلیسون ۶
• گروه درجه ۲: تومورهایی با امتیاز گلیسون ۷ (۷=۴+۳). این­ ها از غده ­های اولیه که به خوبی شکل گرفته­ اند؛ ساخته شده­ اند.
• گروه درجه ۳: شامل نوع دیگری از تومورها با امتیاز گلیسون ۷ است (۷=۳+۴). این­ ها از غده­ های اولیه­ ای که به مقدار کمی شکل گرفته ­اند؛ ساخته شده ­اند.
• گروه درجه­ ۴: تومورهایی با امتیاز گلیسون ۸.
• گروه درجه­ ۵: تومورهایی با امتیاز گلیسون ۹ و ۱۰.

بر اساس امتیاز گلیسون، تست­ های بیشتری ممکن است برای مرحله­ بعدی تومور انجام شوند.
سرطان پروستات معمولا در وهله­ اول به بافت­ های نزدیک پروستات، از جمله کیسه­ منی، رکتوم، مثانه و گره­ های لنفی منتشر می­ شود. سرطان پروستات همچنین تمایل خیلی زیادی برای انتشار به استخوان­ ها دارد. این انتشار در بخش پایینی ستون­ مهره­ ها، لگن و بخش بالایی پاها معمول­ تر است، اگرچه سرطان پروستات می­ تواند به استخوان­ های هر جای بدن نیز منتشر شود.

تست­ های آزمایشگاهی

علاوه بر سطوح PSA که در تعیین مرحله­ سرطان نقش دارند، تعیین سطح آلکالین فسفات خون نیز ممکن است همراه با تست­ های تصویر برداری انجام شود؛ چون در صورتی که متاستاز به استخوان وجود داشته باشد، این پارامتر ممکن است افزایش نشان دهد.

تست­ های تصویربرداری

تست­ های تصویر برداری ممکن است برای پیگیری انتشار سرطان پروستات به بافت­ های نزدیک و همچنین بافت­ های دوری مانند استخوان انجام شوند. این تست­ ها اغلب برای سرطان­ های پروستات اولیه یا آن­ هایی که امتیاز های گلیسون پایینی دارند مورد نیاز نیستند (ادامه را ببینید). تست ­ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• MRI :MRI می­ تواند در تعیین این که آیا سرطان به کیسه­ های منی، گره­ های لنفی یا سایر مناطق انتشار پیدا کرده است یا نه مفید باشد.
• CT اسکن: CT اسکن کمتر از MRI استفاده می­ شود؛ اما ممکن است برای پیگیری درگیری گره­ های لنفی مفید باشد.
• اسکن استخوان: در اسکن استخوان، یک ردیاب رادیو اکتیو به درون جریان خون تزریق می ­شود و تصویر برداری به منظور پیگیری جذب این ردیاب در استخوان­ ها که ممکن است دلالت بر متاستاز به استخوان داشته باشد، انجام میشود.
• اسکن PET: توموگرافی نشر پوزیترون کلاسیک (اسکن PET) 18-F- فلوئورو داکسی گلوکز (FDG) از کاربرد محدودی در مدیریت سرطان پروستات برخوردار است؛ چون جذب FDG در سرطان پروستات به مقدار زیادی متغیر است. مطالعات اولیه پیشنهاد کرده ­اند که کولین لیبل شده با ۱۸ – فلورین، ۱۸-F سدیم فلورید، فلوسی کلووین F-18 و استات لیبل شده با کربن – ۱۱ ممکن است ردیاب­ های بهتری برای استفاده در سرطان پروستات عود کننده باشند. اخیرا، استفاده از این ردیاب­ ها، تحقیقاتی در نظر گرفته شده ­اند.

تست ژن

اخیرا، از تست­ های ژنی برای تعیین مهاجم بودن برخی از سرطان­ های پروستات استفاده شده است. نمونه­ هایی از جهش­ های مرتبط با افزایش خطر ابتلا به سرطان پروستات و همچنین احتمال بیشتر برای اینکه سرطان پروستات تشخیص داده شده، مهاجم است یا نه شامل جهش­ های ژن BRCA2، جهش در BRCA1، ATM، CHEK2، NBD و غیره هستند. تعدادی از پانل­ ها در دسترس هستند که چندین مورد از این جهش­ ها را آزمایش­ می­ کنند از جمله، انکوتایپ DX، پروستا ویژن، پرولاریس، تست و دسیفر.
در حال حاضر، تست ژنی اغلب برای افرادی که پیشینه­ خانوادگی ابتلا به سرطان پروستات دارند یا برای افرادی که در یکی از مراکز بزرگ تحقیقات سرطان، درمان شده­ اند انجام می­ شود؛ اما این احتمال وجود دارد که این تست­ ها در آینده، هم در تشخیص و هم در تعیین مرحله­ بیماری متداول شوند.

مراحل

زمانی که سرطان پروستات تشخیص داده می شود و آزمایش­ هایی به منظور ارزیابی وسعت و گسترش سرطان انجام می­ شود؛ شدت سرطان بر اساس درجه­، سطح PSA و وسعت سرطان تعیین می­­ گردد.

مرحله­ بندی TNM

همانند بسیاری از سرطان­ ها، مرحله­ بندی TNM سرطان پستان می­ تواند به تعیین مناسب ­ترین درمان­ ها و پیش­­بینی تشخیص کمک کند. در این سیستم، T نشان­ دهنده­ تومور، N نشان­ دهنده­ غدد لنفاوی و M نشان­ دهنده­ متاستاز است؛ اعدادی که بعد از این حروف می­ آیند؛ میزان گسترش سرطان را نشان می­ دهند.

مرحله­ بندی TNM در شرایط بالینی

در مرحله ­بندی بالینی، T به این صورت تقسیم­ بندی می­ شود:
T0: در تومورهای T0، هیچ نشانه ­ای از تومور در غده­­ پروستات وجود ندارد.
T1: این تومورها اغلب به صورت تصادفی زمانی که به دلایلی مانند BPH، جراحی بر روی غده­ پروستات انجام می ­شود یا به دلیل افزایش PSA بیوپسی سوزنی[۱]انجام می­ گیرد و زمانی که هیچ ناهنجاری در معاینه­ رکتوم با انگشت یا تصویربرداری­ ها مشاهده نشده باشد؛ تشخیص داده می­ شوند. این تومورها به چند نوع تقسیم می­ شوند:

• T1a: تومور در کمتر از ۵ درصد از بافت پروستات یافت می­ شود.
• T1b: تومور در بیش از ۵ درصد از بافت پروستات یافت می­ شود.
• T1c: این نوع تومورها در طی بیوپسی سوزنی که به دلیل افزایش PSA انجام می­ شود؛ مشاهده می­ شوند.

T2: تومور به اندازه­ کافی بزرگ است و در معاینه­ مقعد حس می­ شود؛ اما به خارج از پروستات گسترش نیافته است. این تومورها به چند نوع تقسیم می­ شوند:

• T2a: تومور تنها در نیمی از یک طرف پروستات وجود دارد.
• T2b: تومور بیش از نیمی از یک طرف پروستات را درگیر کرده است؛ اما طرف دیگر پروستات را درگیر نمی­ کند.
• T2c: تومور در هر دو طرف غده­ پروستات وجود دارد.

T3: تومور از پروستات به بافت­های اطراف گسترش پیدا کرده است.

• T3a: تومور به خارج از غده­ پروستات اما نه به کیسه­ منی، رشد کرده است.
• T3b: تومور به خارج از کیسه­ منی گسترش یافته است.

T4: تومور یا ثابت است (غیر متحرک) یا به درون بافت­ های اطراف پروستات و کیسه­ منی مانند مثانه، رکتوم، دیواره­ لگن، عضلات لگن (ماهیچه­ بالا برنده­ مقعد) یا عضلاتی که خروج ادرار را کنترل می­ کنند (اسفنکتر خارجی) رشد کرده است.
در مرحله­ بندی پاتولوژیک، T به صورت زیر تقسیم می­ شود:
T2: تومور تنها در پروستات حضور دارد.
T3: تومور به خارج از پروستات گسترش یافته است.

• T3a: تومور، گردن مثانه را درگیر می­ کند.
• T3b: تومور به درون کیسه­­ های منی گسترش می­ یابد.

T4: تومور ثابت (غیر متحرک) است یا به درون قسمت­ های دیگر به غیر از کیسه­ های منی مانند رکتوم، مثانه، دیواره­ لگن یا عضلات بالا برنده رشد می­ کند.
N به انواع زیر تقسیم شده است:
N0: سرطان به هیچ یک از غدد لنفاوی ناحیه­ ای گسترش نیافته است.
N1: سرطان به غدد لنفاوی ناحیه­ ای گسترش یافته است.
M به انواع زیر تقسیم شده است:
M0: سرطان متاستاز نداده است.
M1: سرطان متاستاز داده است. سه زیر مجموعه از M1 وجود دارد:

• M1a: سرطان به غدد لنفاوی دور (غدد لنفاوی به جز غدد لنفاوی اطراف لگن) گسترش یافته است.
• M1b: سرطان به استخوان­ ها متاستاز داده است.
• M1c: سرطان به سایر نقاط بدن گسترش یافته است.

بر اساس مقادیر TNM، سرطان پروستات به چهار مرحله تقسیم می ­شود که این مرحله­ بندی توسط کمیته­ مشترک سرطان آمریکا به روز شده است. توده­ ها در مراحل اولیه­ رشد آهسته­ ای دارند و در مراحل بالاتر، احتمال رشد و انتشار تومور افزایش می ­یابد.
مرحله I: این تومورها را نمی­ توان در معاینه­ رکتوم حس کرد و نیمی از یک طرف غده­ پروستات یا کمتر را درگیر می­ کنند. در مواردی که رادیکال پروستاتکتومی انجام می­ شود؛ سرطان به پروستات محدود می­ شود. سلول­ ها بسیار طبیعی به نظر می­ رسند (مرحله­ ۱). PSA کمتر از ۱۰ است.
مرحله­ II: این تومورها به خارج از پروستات گسترش نیافته و PSA کمتر از ۲۰ است.

• مرحله­ IIA: این تومورها را نمی­ توان با دست حس کرد و نیمی از یک طرف پروستات یا کمتر را درگیر می­ کنند. در مواردی که رادیکال پروستاتکتومی انجام می­ شود؛ سرطان به پروستات محدود شده است. PSA بین ۱۰ و ۲۰ است. سرطان در مرحله­ ۱ است.
• مرحله­ IIB: این تومورها ممکن است در معاینه­ رکتوم حس شوند؛ ممکن هم هست حس نشوند. آن ها به عنوان T1 یا T2 طبقه­ بندی می­ شوند. PSA کمتر از ۲۰ است. سرطان در مرحله­ ۲ است.
• مرحله­ IIC: این تومورها ممکن است در معاینه­ حس شوند؛ ممکن هم هست حس نشوند. آن ها به انواع T1 و T2 طبقه­ بندی می­ شوند. PSA کمتر از ۲۰ است و سرطان در مرحله­ ۳ می­ باشد.

مرحله­ III: این تومورها از نظر محل قرارگیری پیشرفته ­تر و متفاوت­ تر از تومورهای مرحله­ II هستند؛ در این تومورها PSA بالا است و تومور رشد می­ کند یا تهاجمی است.

• مرحله­ IIIA: سرطان به خارج از غده­ پروستات به بافت­ های مجاور یا کیسه­ های منی گسترش یافته است. PSA، ۲۰ یا بالاتر است. سرطان در مرحله­ ۱ تا ۴ است.
• مرحله­ IIIB: تومور به خارج از غده­ پروستات به بافت­ های مجاور گسترش یافته و ممکن است به درون مثانه یا رکتوم گسترش یابد. PSA می­ تواند در هر سطحی باشد. سرطان در مرحله­ ۱ تا ۴ است.
• مرحله­ IIIC: سرطان ممکن است درون پروستات باشد یا به بافت ­های مجاور (هر نوع توموری) گسترش یابد؛ اما سلول­ ها بسیار طبیعی به نظر می­ رسند (مرحله­ ۵).

مرحله­ IV: سرطان­ های پروستات مرحله­ IV به خارج از پروستات گسترش یافته­ اند.

• مرحله­ IVA: سرطان به غدد لنفاوی ناحیه­ ای (N1) گسترش یافته و ممکن است هر نوع توموری باشد؛ دارای هر سطحی از PSA باشد و در هر مرحله ­ای قرار داشته باشد.
• مرحله­ IVB: سرطان به غدد لنفاوی دور یا سایر نقاط بدن گسترش یافته است.

گروه­ های خطرساز

سرطان پروستات به گروه­ های خطرساز تقسیم می­ شود. شبکه­ سراسری جامع سرطان اطلاعاتی از جمله سطح PSA، اندازه­ پروستات، نتایج بیوپسی و مرحله­ سرطان را با یکدیگر ترکیب کرده است تا احتمال رشد و گسترش سرطان پروستات را پیش ­بینی کند.

• خطر بسیار پایین: این تومورها در بیوپسی (T1c) شناسایی می­ شوند؛ اما نتایج DRE و همچنین آزمایش­ های تصویر برداری عادی هستند. PSA کمتر از ۱۰ نانوگرم/ میلی­ لیتر است و امتیاز گلیسون ۶ است. به غیر از نمونه­ های بیوپسی هسته­ ای، تومور در کمتر از ۳ نمونه یافت شد و نیم یا کمتر از بافت را در نمونه­ اصلی درگیر کرده بود.
• خطر پایین: این تومورها همان­ هایی هستند که به عنوان T1a, T1b, T1c و T2a طبقه­ بندی شده­ اند؛ PSA کمتر از ۱۰ نانوگرم/ میلی ­لیتر دارند و امتیاز گلیسون ۶ است.
• خطر متوسط: تومورهایی که خطر متوسط دارند؛ به عنوان T2b یا T2c طبقه ­بندی می­­ شوند؛ PSA بین ۱۰ و ۲۰ نانوگرم/ میلی­ لیتر و امتیاز گلیسون ۷ است.
• خطر بالا: تومورهایی که بسیار خطرساز هستند؛ به عنوان T3a طبقه ­بندی می­ شوند؛ PSA بالاتر از ۲۰ نانوگرم/ میلی­ لیتر یا امتیاز گلیسون ۸ تا ۱۰ است.
• خطر بسیار بالا: تومورهایی که بسیار خطرناک هستند و به عنوان T3b یا T4 طبقه­ بندی می­ شوند؛ امتیاز گلیسون اولیه ۵ یا ۴ دارند یا نمونه­ های بیوپسی، امتیاز گلیسون ۸ تا ۱۰ دارند؛ این تومورها در مرحله­ ۴ یا ۵ قرار دارند.

تست­ هایی که عود بیماری را ارزیابی می ­کنند

بعد از درمان اولیه­ سرطان پروستات، برخی از سرطان­ ها می­ توانند دوباره عود کنند. زمانی که سرطان پروستات عود می­ کند؛ تومور ممکن است در همان ناحیه (نزدیک محل تومور اولیه) یا در فاصله­ دور (مانند استخوان­ ها) باشد. سرطان­ های پروستات اگر به خارج از پروستات گسترش یافته باشند؛ امتیاز گلیسون بالاتری داشته باشند و در مرحله­ بالاتری باشند و اگر سرطان به غدد لنفاوی گسترش یافته باشد؛ با احتمال بیشتری عود می­ کنند. با وجود اینکه تعداد تست­ های انجام شده می­ تواند به مرحله­ اولیه­ تومور و همچنین درمان­ های مورد استفاده بستگی داشته باشد؛ بعد از درمان، سطح PSA ارزیابی می­ شود. در ۳ صورت سطح PSA بعد از درمان ممکن است پیش ­آگهی بیماری را پیش­ بینی کند:

• زمان دو برابر شدن PSA: هر چه PSA سریع تر دو برابر شود؛ بیشتر احتمال دارد که سرطان گسترش پیدا کند و درمان مشکل می­ شود.
• PSA حداقل: بعد از درمان، پایین ­ترین سطحی که PSA به آن افت می­ کند؛ PSA حداقل نامیده می­ شود. این عدد می­ تواند موفقیت درمان و خطر درمان را توصیف کند. به طور کلی، PSA کمتر از ۰.۵ نانوگرم/ میلی­ لیتر یا بیشتر با خطر بیشتر عود سرطان مرتبط است.
• زمان عود: هر قدر PSA بعد از درمان سریع تر افزایش پیدا کند؛ به طور کلی پیش­ آگهی ضعیف­ تر است.

اگر PSA افزایش پیدا کند یا اگر علائم سرطان تظاهر کنند؛ آزمایش­ هایی که برای عود مجدد سرطان انجام می­ شوند؛ عبارتند از:

• اسکن استخوان: شایع­ ترین محلی که سرطان پروستات عود می­ کند؛ استخوان است.
• CT
• MRI
• Axumin یا اسکن­ های C-11 کولین PET که ممکن است برای تشخیص عود سرطان پروستات قبل از اینکه در سایر آزمایش­ های تصویر برداری تایید شود؛ مورد استفاده قرار گیرند.

تشخیص ­های تمایزی

اگر نتیجه­ تست غربالگری برای شما مثبت است یا رسما سرطان پروستات در شما تشخیص داده شده است و به درک بهتری از بیماری خود نیاز دارید؛ تمام این اطلاعات برای شما مفید خواهد بود. با این حال، مهم است بدانید که شرایط دیگری هم این علائم را ایجاد می­ کنند.
در حالی که برخی از این شرایط به راحتی از سرطان پروستات متمایز می­ شوند؛ اما بیشتر آن ها چالشی را در تشخیص سرطان پروستات ایجاد می­ کنند. پیشرفت­ های صورت گرفته در تصویر برداری رزونانس مغناطیسی (MRI) تا حد زیادی توانایی تشخیص بین سرطان پروستات و برخی از شرایط که قبلا به سختی از هم متمایز می­ شدند را بهبود داده است.
شرایط و عللی که در تشخیص افتراقی سرطان پروستات مورد توجه قرار می­ گیرند؛ عبارتند از:

• هایپرپلازی خوش­خیم پروستات (BPH) یا پروستات بزرگ­ شده، بیماری شایعی است که توسط بزرگ شدن خوش­خیم غده­ پروستات تشخیص داده می­ شود.
• پروستاتیت، در این بیماری، التهاب پروستات مشهود است و می­ تواند حاد (کوتاه مدت) یا مزمن باشد.
• عفونت­ های مجاری ادراری (UTIs)
• اورتریت[۲]، التهاب پیشابراه، لوله­ ای که توسط پروستات احاطه شده است.
• داروها مانند دیورتیک­ ها (قرص­ های آب) و مصرف کافئین
• سرطان مثانه
• آپنه­ خواب