زبان پریشی؛ علائم، علل ابتلا، روش‌های تشخیص و درمان

به نقل از چطور:

زبان پریشی، آفازیا یا آفازی نوعی اختلال مغزی محسوب می‌شود. صحبت‌کردن یا درک صحبت دیگران برای فرد دچار این اختلال مشکل است. علت این اتفاق، آسیب به بخش‌هایی از مغز است که گفتار را کنترل می‌کنند و بیشتر بر اثر شرایطی مانند سکته مغزی اتفاق می‌افتد. در این مقاله درباره علائم، علل و راه‌های تشخیص و درمان زبان پریشی صحبت می‌کنیم. با ما همراه باشید.

علائم اختلال زبان پریشی چیست؟

• افراد مبتلا به آفازی یا زبان‌پریشی معمولاً با علائم زیر مواجه می‌شوند:
• بیان جملات کوتاه یا ناقص: افراد ممکن است جملات را به‌طور کامل بیان نکنند.
• استفاده از جملات بی‌معنی: ممکن است گفتار آنها حاوی جملات بی‌مفهوم باشد.
• جایگزینی اشتباه کلمات: مثلاً به‌جای یک کلمه، از کلمه‌ای دیگر استفاده می‌کنند.
• مشکل در یافتن کلمات مناسب: نمی‌توانند به‌راحتی کلمات را به یاد بیاورند.
• عدم درک گفتار دیگران: صحبت‌های دیگران را به‌درستی نمی‌فهمند.
• مشکل درک مطلب خوانده‌شده: نمی‌توانند متن‌های خوانده‌شده را درک کنند.
• عدم توانایی درک نوشته‌ها: متوجه نوشته‌های خود یا دیگران نمی‌شوند.

انواع زبان پریشی

متخصصان برای تشخیص نوع آفازی، سه عامل اصلی را در نظر می‌گیرند:

1. راحتی گفتار: آیا فرد به‌راحتی صحبت می‌کند؟ آیا گفتارش دارای سرعت، لحن و تلفظ مناسب است؟ آیا می‌تواند به‌خوبی بنویسد؟
2. درک گفتار: آیا فرد قادر به درک گفتار دیگران است؟ آیا جملات و عبارات او معنادار هستند؟ آیا می‌تواند متن‌های نوشته‌شده را بخواند و بفهمد؟
3. تکرار گفتار: آیا فرد در تکرار کلمات، عبارات یا جملات کامل دچار مشکل است؟

بر اساس این عوامل، زبان‌پریشی به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم:

۱. آفازی بروکا (Broca’s Aphasia)

این نوع زبان‌پریشی «آفازی غیرروان» یا «آفازی بیانی» هم نامیده می‌شود. ویژگی‌های افراد مبتلا به آفازی بروکا عبارت‌اند از:

• تکلم دشوار: افراد مبتلا به آفازی بروکا برای سرهم‌کردن جملات تلاش می‌کنند و ممکن است کلمات یا عبارات ساده را بارها و بارها تکرار کنند، اما نمی‌توانند چیزی را که به آنها می‌گویید تکرار کنند. افرادی که اختلاشان حاد است، نمی‌توانند هیچ صدایی تولید کنند یا فقط می‌توانند در آن واحد یک صدا را تولید کنند.
• فهم مناسب: افراد مبتلا به آفازی بروکا نمی‌توانند درست صحبت کنند، اما می‌توانند بفهمند دیگران چه می‌گویند.
• مشکل تکرارکردن: آفازی بروکا توانایی تکرار را مختل می‌کند، یعنی ممکن است فرد مبتلا برای تکرار کلمات یا عباراتی که به او می‌گویید دچار مشکل شود.
• سایر علائم: آسیب به ناحیه بروکا، به‌خصوص بر اثر سکته مغزی، بر بخش نزدیکی از مغز که عضلات را برای حرکت کنترل می‌کند نیز تأثیر می‌گذارد. به همین دلیل، احتمالا یک طرف بدن فرد مبتلا به آفازی بروکا فلج می‌شود.

۲. آفازی ورنیکه (Wernicke’s Aphasia)

این نوع زبان پریشی «آفازی روان» یا «آفازی گیرنده» نیز نامیده می‌شود و نوع نسبتا رایج آفازی است. ویژگی‌های افراد مبتلا به آفازی ورنیکه عبارت‌اند از:

• صحبت‌کردن روان: این افراد برای ادای کلمات مشکل ندارند، اما چیزهایی می‌گویند که معمولا گیج‌کننده یا غیرمنطقی‌اند. ممکن است افراد مبتلا از کلمات اشتباه استفاده کنند یا حتی کلماتی اختراع کنند.
• مشکل درک: افراد مبتلا به این مشکل برای درک حرف‌های دیگران مدام تقلا می‌کنند. ممکن است جملات ساده را بفهمند، اما هرچه جمله یا عبارت پیچیده‌تر شود، درکش برای این افراد سخت‌تر می‌شود.
• مشکل تکرارکردن: آفازی ورنیکه بر توانایی تکرارکردن تأثیر می‌گذارد، یعنی فرد مبتلا ممکن است برای تکرار کلمات یا عباراتی که به او می‌گویید دچار مشکل شود.
• علائم دیگر: ناحیه ورنیکه نزدیک قسمت‌هایی از مغز است که به عملکرد بینایی مربوط‌ می‌شوند. بنابراین افراد مبتلا به این نوع آفازی معمولا دچار مشکلات بینایی هم هستند. افراد مبتلا به آفازی ورنیکه بیشتر مواقع دچار آنوسوگنوزیا هستند، وضعیتی که مغز نمی‌تواند علائم مشکل پزشکی را تشخیص بدهد یا پردازش کند. این یعنی افراد مبتلا نمی‌دانند یا نمی‌توانند درک کنند که دچار این نوع آفازی هستند.

۳. آفازی گلوبال (Global Aphasia)

این نوع آفازی شدیدترین نوع زبان پریشی است و افراد مبتلا به آن معمولا این ویژگی‌ها را دارند:

• ازدست‌دادن تسلط: افراد مبتلا به آفازی گلوبال به‌سختی می‌توانند کلمات را ادا کنند و در موارد حاد ممکن است افراد فقط بتوانند صداهای کوچک تولید کنند یا اصلا نتوانند صدایی تولید کنند.
• مشکل فهم: افراد مبتلا به این نوع زبان پریشی برای درک حرف‌های دیگران مشکل دارند. ممکن است جملات بسیار ساده‌ای را بفهمند، اما هرچه جمله یا عبارت پیچیده‌تر باشد، درک آن برایشان سخت‌تر می‌شود.
• مشکل تکرارکردن: آفازی گلوبال بر توانایی تکرارکردن فرد تأثیر می‌گذارد، یعنی فرد مبتلا ممکن است برای تکرار کلمات یا عباراتی که به او می‌گویید دچار مشکل شود.
• سایر علائم: این نوع آفازی در شرایطی اتفاق می‌افتد که باعث آسیب شدید مغزی می‌شوند، مانند سکته‌های مغزی یا آسیب‌ اساسی به سر. این آسیب معمولا شدید است و بخش‌های مختلف مغز را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و باعث علائم جدی دیگری مانند فلج یک‌طرفه و نابینایی می‌شود.

۴. آفازی کورتیکالیال حرکتی (Transcortical Motor Aphasia)

این آفازی شبیه آفازی بروکاست، اما معمولا به‌اندازه آن شدید نیست. تفاوت اصلی این است که افراد مبتلا به آفازی حرکتی در تکرار عبارات یا جملاتی که به آنها می‌گویید مشکلی ندارند.

۵. آفازی ترنسکورتیکال حسی (Transcortical Sensory Aphasia)

این نوع زبان پریشی شبیه آفازی ورنیکه است، اما معمولا به‌اندازه آن شدید نیست. این افراد مانند افراد مبتلا به آفازی حرکتی هستند و معمولا تکرار عبارات یا جملات برایشان مشکل نیست. این نوع آفازی با بیماری‌های دژنراتیو مغزی مانند بیماری آلزایمر بیشتر دیده می‌شود.

۶. آفازی ترنسکورتیکال حسی (Transcortical Sensory Aphasia)

این نوع آفازی بر روان‌بودن بیان اثر می‌گذارد، اما تأثیری بر درک فرد ندارد. افراد مبتلا به این مشکل برای تلفظ کلمات دچار مشکل می‌شوند، به‌خصوص زمانی که سعی می‌کنند چیزی را تکرار کنند که به آنها می‌گویید.

۷. آفازی آنومیک (Anomic Aphasia)

افراد مبتلا به این نوع آفازی مدام برای پیداکردن کلمات تلاش می‌کنند، به‌خصوص نام اشیا یا کلماتی که عملی را توصیف می‌کنند. آنها معمولا برای رهایی از این مشکل، از چندین کلمه برای توضیح منظورشان استفاده می‌کنند یا به‌جای آن کلمه از کلماتی مانند «چیز» استفاده می‌کنند.

۸. آفازی ترنسکورتیکال مختلط (Mixed Transcortical Aphasia)

این آفازی مانند آفازی گلوبال است، با این تفاوت که افراد مبتلا به آن می‌توانند حرف‌های شما را تکرار کنند.

علل ابتلا به زبان پریشی

هر بیماری‌ای که به مغز آسیب می‌زند، ممکن است سبب آفازی شود. گاهی هم علت ابتلا به آن مشکلاتی است که عملکرد مغز را مختل می‌کنند. علل احتمالی این اختلال عبارت‌اند از:

• بیماری آلزایمر؛
• آنوریسم؛
• جراحی مغز؛
• تومورهای مغزی (از جمله سرطان)؛
• هیپوکسی مغزی (آسیب مغزی ناشی از کمبود اکسیژن)؛
• ضربه مغزی؛
• زوال عقل؛
• اختلالات رشدی و مشکلات مادرزادی؛
• صرع یا تشنج (به‌خصوص اگر باعث آسیب دائمی به مغز شود)؛
• اختلالات ژنتیکی؛
• التهاب مغز (آنسفالیت) ناشی از عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی یا شرایط خودایمنی؛
• میگرن (این اثر موقتی است)؛
• پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی؛
• سموم (مانند مسمومیت با مونوکسید کربن یا مسمومیت با فلزات سنگین)؛
• سکته مغزی یا حملات ایسکمی گذرا (TIAs).

تشخیص زبان پریشی

برای تشخیص آفازی، از ترکیب معاینه فیزیکی، پرسیدن سؤالاتی درباره سابقه بیماری، تصویربرداری و آزمایش‌های تشخیصی استفاده می‌شود. گاهی پزشک انجام چندین آزمایش را برای رد سایر بیماری‌ها که ممکن است علائمی مشابه آفازی داشته باشند، توصیه می‌کند. چند نمونه از این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:

• بررسی‌های عملکرد حسی و عصبی: این آزمایش‌ها نشان می‌دهند مشکلات شنوایی یا آسیب عصبی دلیل مشکل فعلی نیستند.
• تست‌های شناختی و حافظه: این تست‌ها به پزشک اطمینان می‌دهند که مشکل از توانایی تفکر یا حافظه فرد نیست.
• تست‌های تشخیصی و تصویربرداری: این آزمایش‌ها ضایعات یا علائم آسیب به مغز را مشخص می‌کنند.

انجام برخی از آزمایش‌ها هم برای تشخیص علت آفازی هستند، از جمله:

• آزمایش خون؛
• سی‌تی اسکن؛
• الکتروانسفالوگرام (EEG)؛
• الکترومیوگرافی؛
• تست پتانسیل‌های برانگیخته؛
• آزمایش ژنتیک؛
• ام‌آرآی؛
• توموگرافی با گسیل پوزیترون (PET)؛
• پونکسیون کمری؛
• اشعه ایکس.

پیشگیری از زبان پریشی

اختلال زبان‌پریشی معمولاً به‌طور ناگهانی رخ می‌دهد، بنابراین پیشگیری از آن به‌طور کامل ممکن نیست. با این حال، می‌توانید با انجام برخی اقدامات، خطر ابتلا به آن را کاهش دهید یا از شرایطی که باعث آن می‌شوند، جلوگیری کنید. در ادامه به برخی از این اقدامات اشاره می‌کنیم:

۱. رژیم غذایی متعادل و وزن متناسبی داشته باشید

بسیاری از بیماری‌های قلبی و عروقی، به‌ویژه سکته مغزی، می‌توانند به مغز آسیب برسانند و باعث زبان‌پریشی شوند. پیشگیری از سکته مغزی و شرایط مشابه، مهم‌ترین اقدام برای جلوگیری از بروز زبان‌پریشی یا کاهش خطر ابتلا به آن است. داشتن رژیم غذایی سالم و وزن متناسب می‌تواند خطر ابتلا به سکته مغزی را کاهش دهد. مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های کم‌چرب را در برنامه غذایی خود بگنجانید و از مصرف غذاهای پرچرب و پرنمک خودداری کنید.

۲. عفونت‌ها را نادیده نگیرید

عفونت‌های چشم و گوش نیاز به درمان سریع دارند. اگر این عفونت‌ها به مغز سرایت کنند، می‌توانند باعث آسیب مغزی شوند و این آسیب مغزی هم می‌تواند منجر به زبان‌پریشی شود. بنابراین، در صورت بروز هرگونه علائم عفونت، به‌سرعت به پزشک مراجعه کنید و درمان‌های لازم را انجام دهید.

۳. از تجهیزات ایمنی استفاده کنید

یکی از علل آسیب مغزی، ضربه یا آسیب به سر است. چه در محل کار باشید و چه خارج از آن، استفاده از تجهیزات ایمنی می‌تواند جلوی آسیب مغزی را بگیرد که ممکن است منجر به زبان‌پریشی شود. نمونه‌هایی از تجهیزات ایمنی شامل کلاه ایمنی، کمربند ایمنی و محافظ‌های ورزشی هستند. همچنین، در هنگام رانندگی، همیشه از کمربند ایمنی استفاده کنید و قوانین راهنمایی و رانندگی را رعایت کنید.

۴. حواستان به وضعیت سلامت‌تان باشد

مدیریت عارضه‌های مزمن می‌تواند از بیماری‌هایی جلوگیری کند که می‌توانند باعث آسیب مغزی و زبان‌پریشی شوند. چند نمونه از عارضه‌های مزمن که خطر لخته‌شدن خون را افزایش می‌دهند و ممکن است منجر به سکته شوند، عبارت‌اند از:

• دیابت نوع ۲: کنترل سطح قند خون با رژیم غذایی مناسب، ورزش منظم و مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک.
• فشار خون بالا: اندازه‌گیری منظم فشار خون و مصرف داروهای کاهش‌دهنده فشار خون در صورت نیاز.
• صرع: مصرف منظم داروهای ضدصرع و پیگیری درمان‌های پزشکی.

۵. فعالیت بدنی منظم داشته باشید

ورزش منظم می‌تواند به بهبود سلامت قلب و عروق کمک کند و خطر ابتلا به سکته مغزی را کاهش دهد. سعی کنید حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی متوسط تا شدید، مانند پیاده‌روی سریع، دویدن، شنا یا دوچرخه‌سواری، در بیشتر روزهای هفته داشته باشید.

۶. از مصرف دخانیات و الکل خودداری کنید

مصرف دخانیات و الکل می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی و در نتیجه سکته مغزی را افزایش دهد. ترک سیگار و محدود کردن مصرف الکل می‌تواند به بهبود سلامت عمومی و کاهش خطر زبان‌پریشی کمک کند.

۷. مدیریت استرس

استرس مزمن می‌تواند به افزایش فشار خون و سایر مشکلات سلامتی منجر شود که خطر سکته مغزی را افزایش می‌دهد. تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، یوگا، تنفس عمیق و مشاوره روان‌شناسی می‌توانند به کاهش استرس و بهبود سلامت روان کمک کنند.

درمان زبان پریشی

متأسفانه هیچ درمان مستقیمی برای آفازی وجود ندارد و برای درمان آن باید بیماری ایجادکننده‌اش را درمان کنید. در شرایطی مانند سکته مغزی، گاهی بازگرداندن سریع جریان خون به ناحیه آسیب‌دیده مغز می‌تواند آسیب دائمی را محدود یا از آن جلوگیری کند.

در مواردی که آفازی به دلیل مشکل موقتی مانند ضربه مغزی، میگرن، تشنج یا نوعی عفونت اتفاق می‌افتد، معمولا آفازی موقتی است. آفازی معمولا با بهبودی مشکل موقتی بهبود می‌یابد یا کاملا از بین می‌رود.

برای افرادی که دچار آسیب مغزی طولانی مدت یا دائمی هستند، گفتاردرمانی می‌تواند مفید باشد و توانایی‌های زبانی فرد را بهبود بخشد.

روش‌های گفتاردرمانی

1. تمرینات زبانی: شامل تمرینات تلفظ، واژگان و جمله‌سازی است که به فرد کمک می‌کند تا مهارت‌های زبانی خود را تقویت کند.
2. استفاده از تکنولوژی: استفاده از نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های مخصوص گفتاردرمانی می‌تواند به فرد کمک کند تا تمرینات زبانی را به صورت مستقل انجام دهد.
3. پشتیبانی خانوادگی: حمایت و تشویق خانواده و دوستان می‌تواند نقش مهمی در بهبود فرد داشته باشد. ایجاد محیطی حمایتی و مثبت می‌تواند به فرد کمک کند تا با انگیزه بیشتری به تمرینات خود ادامه دهد.

تفاوت آفازی، دیزآرتری، دیسفازی و آپراکسی چیست؟

زبان‌پریشی وضعیتی است که با چندین اختلال دیگرِ مرتبط با گفتار مانند دیزآرتری، دیسفازی و آپراکسی ارتباط یا همپوشانی دارد. هرکدام از این شرایط را مختصر تعریف می‌کنیم:

آفازی: این اصطلاح کلی زمانی استفاده می‌شود که توانایی‌های زبانی مانند صحبت‌کردن یا درک حرف‌های دیگران دچار اختلال شده باشند. کارشناسان این اصطلاح را برای ازدست‌دادن کامل یا جزئی توانایی‌های زبانی به کار می‌برند.

دیسفازی: این اصطلاح قدیمی هنگام ازدست‌دادن جزئی توانایی‌های زبانی ناشی از مشکلات مربوط به مغز به کار می‌رفت، اما دیگر چندان رایج نیست. دلیل استفاده‌نکردن از این اصطلاح، خطر اشتباه‌گرفتن آن با اصطلاح «دیسفاژی» است.

دیسفاژی: این اصطلاح پزشکی برای مشکلات مربوط به بلع به کار می‌رود. توانایی بلع متکی به ماهیچه‌های خاصی است که غذا، مایعات و داروها را به‌سمت گلو هل می‌دهند. دیسفاژی ممکن است ناشی از اختلالات مغزی، عصبی یا مشکلات مربوط به عضلات باشد.

دیزآرتری: دیزآرتری زمانی استفاده می‌شود که نمی‌توانید قسمت‌هایی از دهان، صورت و دستگاه تنفسی فوقانی‌تان را کاملا کنترل کنید و برای صحبت‌کردن مشکل دارید. این مسئله می‌تواند باعث شود خیلی بلند یا خیلی آهسته صحبت کنید، کلمات را اشتباه تلفظ کنید، یا تغییرات غیرعادی در زیر و بم صدا داشته باشید.

آپراکسی: این اصطلاح یعنی نمی‌توانید کاری را انجام بدهید، حتی اگر نحوه انجام آن را یاد گرفته باشید یا قبلا آن را انجام داده باشید. مثل اینکه ندانید چطور از کلید برای بازکردن قفل در استفاده کنید، با اینکه می‌دانید قفل و کلید چگونه کار می‌کنند و این کار را هزاران بار انجام داده‌اید. افراد مبتلا به آپراکسی اغلب برای بیان صحیح کلمات مشکل دارند.

سؤالات رایج درباره زبان پریشی

– چه کسانی دچار زبان پریشی می‌شوند؟

وقتی قسمت‌هایی از مغز فرد آسیب دیده باشد که توانایی صحبت‌کردن یا درک حرف‌های دیگران را به ما می‌دهند، دچار زبان‌پریشی می‌شویم. این بیماری در میان‌سالان و افراد مسن شایع‌تر است، مخصوصا به‌دلیل شرایطی مانند سکته مغزی، اما ممکن است در هر سنی رخ بدهد.

– زبان پریشی چه اثری روی فرد دارد؟

این عارضه توانایی‌های ارتباطی فرد را مختل می‌کند، بنابراین احساس می‌کند دیگران درست درکش نمی‌کنند. این مسئله می‌تواند طیف وسیعی از مشکلات را ایجاد کند که برخی از آنها فقط ناراحتی‌های جزئی هستند مانند ناتوانی برای درخواست یک لیوان آب و برخی دیگر ممکن است به ناتوانی‌های تهدیدکننده زندگی تبدیل شوند، مانند اینکه نتوانید به کسی بگویید علائم سکته مغزی را دارید.

– چگونه از خودم مراقبت کنم یا علائم را مهار کنم؟

آفازی نشانه آسیب یا اختلالات جدی مغز است. بیشتر شرایطی که باعث آفازی می‌شوند حاد و برخی از آنها تهدیدکننده زندگی هستند. به همین دلیل نباید خودسرانه عمل کنید و اگر خودتان یا یکی از عزیزانتان علائمی مانند علائم آفازی دارید، باید سریع به دکتر مراجعه کنید. افرادی که آفازی دارند می‌توانند اقدامات زیر را برای مراقبت از خود انجام دهند:

• به توصیه‌های پزشکتان عمل کنید: مرتب برای معاینه به پزشک مراجعه کنید. داروهایتان را سروقت بخورید و به تمام توصیه‌های پزشک عمل کنید.
• در صورت امکان دنبال گروه‌های پشتیبانی باشید: آفازی مشکلی ارتباطی است و افراد مبتلا به آن معمولا احساس تنهایی می‌کنند. شرکت در گردهمایی‌های حضوری یا آنلاین به شما کمک می‌کند با افرادی ارتباط برقرار کنید که شرایط و مشکلات شما را درک می‌کنند.
• دنبال راه‌های جایگزین برای برقراری ارتباط باشید: برای بسیاری از افراد مبتلا به آفازی، به‌خصوص آفازی بروکا، برقراری ارتباط از طریق نوشتن مفید است.
• از فناوری کمک بگیرید: تلفن همراه هوشمند و تبلت به افراد مبتلا به آفازی کمک می‌کند بدون صحبت‌کردن با دیگران ارتباط برقرار کنند.

– چه‌مدت بعد از درمان احساس بهتری خواهم داشت؟

زمان لازم برای بهبودی کامل به علت ایجاد مشکل، درمان‌ها و زمانشان بستگی دارد. پزشک شما بهترین فردی است که می‌تواند درباره زمان بهبودی به شما اطلاعات بیشتری بدهد.

شما بگویید

شما یا اطرافیانتان دچار آفازی شده‌اید؟ چه علائمی داشتید و از چه روش‌هایی برای درمان استفاده کردید؟ لطفا تجربیات ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان در میان بگذارید.