درمان ریشه دندان چطور است؟

به نقل از مجله سیب:

درمان ریشه دندان (Root Canal Therapy) یا عصب‌کشی یکی از پیچیده‌ترین درمان‌های دندان‌پزشکی به شمار می‌آید. به همین سبب اکثر دندان‌پزشکان ترجیح می‌دهند، که برای درمان ریشه دندان، بیماران خود را به متخصصین درمان ریشه یا اندودونتیست ارجاع دهند. در این مقاله از سری مقالات اطلاعات پزشکی سایت سیب سعی می‌کنیم دلایل نیاز به درمان ریشه دندان و مراحل مختلف آن را به زبان ساده شرح دهیم. اما پیش از آن ضروری است که توضیح مختصری درمورد ساختمان دندان بدهیم.

از کجا بفهمیم ریشه دندان سالم است؟

برای اینکه از کجا بفهمیم ریشه دندان سالم است نیاز است با ساختمان دندان سالم آشنا باشیم. یک دندان سالم از دو قسمت عمده تشکیل شده است: آنچه در ظاهر دیده می‌شود که تاج دندان است و آنچه در استخوان فک قرار دارد که همان ریشۀ دندان است.

اما از لحاظ بافت‌شناسی، دندان در واقع از چهار قسمت مجزا تشکیل شده است. این چهار قسمت عبارت‌اند از:

1. مینا (Enamel) که سخت‌ترین عضو بدن از لحاظ استحکام است و به‌صورت یک پوشش کل تاج دندان را می‌پوشاند. به‌جز زیبایی دندان، کارکرد اصلی مینا محافظت از بافت‌های زیرین آن است. پس از تولد و تکمیل رشد دندان، سلول‌های تولیدکنندۀ مینا توانایی تولید خود را از دست می‌دهند. از این زمان به بعد، مینا بافتی غیرزنده محسوب می‌شود. به همین دلیل چنانچه بافت مینا در اثر پوسیدگی یا ضربه از بین برود، دیگر جایگزین نمی‌شود؛
2. عاج (Dentin) که حجم اصلی دندان را شامل می‌شود و از خارج با مینا پوشیده شده است. سختی عاج از مینا کمتر است. برخلاف مینا، عاج دندان بافتی زنده است و در داخل خود پالپ دندان را در برمی‌گیرد. عاج در مراحل مختلف رشد قابلیت ترمیم خود را حفظ می‌کند؛
3. سیمان (Cementum) که سطح خارجی ریشه را می‌پوشاند. این بافت، که از لحاظ سختی در مرتبۀ سوم (پس از عاج) قرار دارد، در اتصال دندان به استخوان فک نقش اساسی را بازی می‌کند. درمان ریشه دندان بدون عصب‌ کشی معمولاً این قسمت بازسازی می‌شود؛
4. پالپ (Pulp) که در اصطلاح عامیانه عصب دندان نامیده می‌شود و بافت همبندی همراه با عروق و اعصاب و بافت لنفاوی از ضمائم آن هستند. وظیفۀ اصلی پالپ دندان عصب‌دهی و خون‌رسانی به بافت‌های زنده دندان است. پالپ دندان به تغییرات حرارتی، الکتریکی، مکانیکی و فشار بسیار حساس است.

چه هنگام یک دندان به درمان ریشه احتیاج پیدا می‌کند؟

در اکثر موارد پوسیدگی دندان باعث می‌شود که دندان نیاز به درمان ریشه پیدا کند. چنانچه پوسیدگی دندان از سد مینا و عاج بگذرد و به پالپ دندان برسد، التهاب ناشی از حضور باکتری‌ها سبب ایجاد التهاب در پالپ می‌شود این اتفاق خصوصاً در دندان عقل شایع‌تر است و اغلب موجب ایجاد درد و التهاب شدید می‌شود.

این التهاب به نوبۀ خود از چند مسیر مختلف سبب ایجاد درد در دندان می‌شود. در این موارد برای برطرف‌کردن درد، خارج‌کردن بافت عفونی و دارای التهاب و درنهایت جلوگیری از دست دادن دندان، درمان ریشه توصیه می‌شود. در موارد نادر مانند صدمات ناشی از ضربه به دندان یا بیماری‌های بسیار پیشرفته لثه و دندان بدون پوسیدگی هم نیاز به درمان ریشه پیدا می‌کند. اگر پالپ آسیب ببیند و این آسیب ترمیم‌پذیر نباشد، درمان ریشه دندان بدون عصب ‌کشی انجام نمی‌شود و باید عصب‌کشی انجام شود.

مراحل درمان ریشه دندان

اولین قدم در مراحل درمان ریشه دندان بی‌حسی موضعی است. در فک بالا معمولاً تنها یک دندان و بافتِ اطراف آن بی‌حس می‌شود. اما در فک پایین برای بی‌حسی دندان موردنظر لازم است که کل فک در آن سمت بی‌حس شود.

پس از آنکه ناحیۀ موردنظر در لثه و دهان بیمار کاملاً بی‌حس شد، دندانی که قرار است ترمیم ریشه دندان برای آن انجام شود به‌وسیلۀ یک ورقه از جنس لاستیک بسیار نازک موسوم به Rubber Dam از سایر دندان‌ها و بافت دهان جدا (Isolate) می‌شود.

در مراحل درمان ریشه دندان این جداسازی به‌منظور جلوگیری از ورود آب و شوینده‌های استفاده‎شده در درمان ریشه به حلق بیمار و نیز جلوگیری از ورود بزاق و باکتری‌های موجود در آن به داخل دندان آسیب‌دیده انجام می‌شود. پس از آن تمام پوسیدگی‌ها، ترمیم‌های قدیمی و شکستگی‌ها به‌وسیلۀ توربین و دستگاه فرز دندان‌پزشکی برداشته می‌شود.

به این ترتیب دندان‌پزشک به ریشه و بافت‌های داخل آن دسترسی پیدا می‌کند. در این مرحله تمام پالپ ملتهب به همراه باکتری‌ها و سایر محتویات کانال از داخل کانال ریشه خارج می‌شوند. این کار با ابزار بسیار ظریفی به نام فایل انجام می‌شود. به این مرحله پاک‌سازی و شکل‌دهی کانال گفته می‌شود.

در این مرحله از محلول‌های ضدمیکروبی برای از بین بردن میکروب‌ها و بقایای سلولی آن‌ها استفاده می‌شود. سپس کلیۀ کانال‌های موجود در هر دندان با مواد مخصوصی که برای پرکردن ریشه استفاده می‌شود پر و مسدود می‌شود.

این ماده گاتا پرچا (Gutta Percha) نام دارد. منشأ بخش اصلی این مواد گیاهی است و با نسوج انسانی سازگاری کامل دارد. در مرحلۀ بعد، مسیر دسترسی به کانال در تاج دندان پر (ترمیم) شده و ترمیم ریشه دندان کامل می‌شود. در اکثر موارد، دندان موردنظر روکش می‌شود.

پیش‌تر در مطلب دیگری به درمان مجدد ریشه دندان پرداخته‌ایم که می‌توانید در سایت سیب مطالعه کنید.

چرا دندان عصب‌کشی‌شده نیاز به روکش دارد؟

همان‌ طور که گفته شد در بیشتر موارد، دندان‌ها به‌دلیل پوسیدگی یا ضربه به درمان ریشه نیاز پیدا می‌کنند. هر دو این موارد سبب تغییر ماهیت بافت‌های دندان مانند مینا و عاج می‌شوند.

در جریان درمان ریشه، تقریباً تمام ساختار‌های آسیب‌دیده و خراب‌شدۀ دندان خارج و با مادۀ پرکردنی مناسب پر می‌شوند. روکش دندان به‌منظور بازسازی و حفظ ساختار تخریب‌شدۀ دندان انجام می‌شود و عمر دندان‌هایی را که بنا‌بر تشخیص دندان‌پزشک به روکش نیاز دارند افزایش می‌دهد.

<img class="aligncenter size-full wp-image-16249 entered exited" src="data:;base64,” alt=”درمان ریشه دندان” width=”750″ height=”422″ data-lazy-src=”https://seebmagazine.com/wp-content/uploads/2022/07/درمان-ریشه-دندان.jpg” />

آیا درمان ریشه با درد همراه است؟

با شنیدن نام درمان ریشه (Root Canal Therapy) باور نادرست عمومی بر این است که، این درمان با درد شدید همراه است. حال ‌آنکه درمان ریشه در اکثر موارد برای برطرف‌کردن درد و ناراحتی دندان بیماران انجام می‌شود.

همان‌گونه که گفته شد، دندان‌پزشک عمومی یا متخصص اندودونتیست کلیۀ مراحل درمان ریشه را پس از اطمینان از بی‌حسی کامل موضعی در محل درمان انجام می‌دهد.

البته در موارد خاص مانند آبسه‌های حاد و عفونت‌های نواحی اطراف دندان، بی‌حس‌کردن دهان و دندان با مشکلاتی همراه است. متخصصین درمان ریشه در این موارد از تکنیک‌های جانبی برای بی‌حس‎کردن دندان استفاده می‌کنند.

شایان ذکر است که در پاره‌ای از موارد پس از اتمام درمان ریشه و از بین رفتن بی‌حسی، ناحیۀ درمان‌شده برای چند روز دچار آزردگی است. این آزردگی به‌دلیل حجم کار انجام‌شده، خروج احتمالی ذرات ریز بافت دندانی به داخل بافت استخوانی، التهاب در بافت نگه‌دارنده اطراف دندان و مشکلاتی از این نوع است.

دردهای پس از اتمام درمان ریشه در اکثر موارد با مسکن‌های معمولی کنترل می‌شود. درصورت بالابودن میزان درد، باید حتماً با دندان‌پزشک متخصصِ درمان ریشه خود تماس بگیرید. در این موارد معاینه مجدد و بررسی علت درد ضروری است. در چنین شرایطی گاهی تجویز آنتی‌بیوتیک به همراه مسکن ضرورت پیدا می‌کند. اکیداً توصیه می‌شود از هرگونه درمان خودسرانه در این موارد اجتناب کنید.

اگر درمورد درمان ریشه دندان سؤالی دارید، سؤال خود را در قسمت نظرات مطرح کنید تا پزشکان سایت سیب به پرسش شما پاسخ دهند.

منابع:

وب‌سایت انجمن اندودونتیست‌های آمریکا AAE.ORG

دکتر علی اکبر (علی) وحدتی

اندودونتیست (متخصص درمان ریشه دندان) Newport Beach ,CA

استاد کلینیکی دانشگاه دندان‌پزشکی UCLA

سوالات متداول در مورد درمان ریشه دندان