انواع گوزن | گوزن ایرانی | مشخصات ظاهری | شاخ گوزن | خصوصیات رفتاری | محل زندگی | غذای گوزن | دشمن | زاد و ولد | طول عمر | خطر انقراض | حقایق جالب
گوزن از حیوانات گیاهخوار با ظاهری زیبا و حرکات چابک است که با تکامل طی میلیون ها سال گذشته توانسته با شرایط سخت محیط پیرامون خود سازگار شود.
این حیوان آرام و نجیب به دلیل شاخ های زیبا، ظراوت و سرعت عمل در شرایط استرس زا و توانایی منحصر به فردش در هضم پوشش های گیاهی متنوع شناخته شده است.
در ادامه سری مطالب دانستنی های حیوانات این بار به سراغ گوزن رفته ایم و قصد داریم اطلاعات خواندنی درباره این حیوان با شکوه در اختیار شما قرار دهیم. با کوکا همراه باشید.
انواع گوزن
همه گونه های گوزن به خانواده گوزنیان که از زیر گروه های جفت سم سانان می باشد تعلق دارند. از دیگر حیوانات جفت سم سان می توان به زرافه، خوک، شتر، گوسفند، گاو و اسب آبی اشاره کرد.
به طور کلی انواع گوزن به سه گونه اصلی تقسیم می شوند که عبارتند از:
۱. گونه Capreolinae؛ این گونه که به نام گوزن های برّ جدید نیز شناخته شده اند شامل گوزن شمالی یا کاریبو، گوزن دم سفید و موس می باشد.
۲. گونه Cervinae؛ این گونه که به نام گوزن های برّ قدیم نیز شناخته شده است شامل گوزن واپیتی، مرال، گوزن فریاد کش گرمسیری و آهوی کاکلی می باشد.
۳. گونه Hydropotinae؛ این گونه شامل گوزن آبی می باشد.
اصطلاحات برّ جدید و برّ قدیم در واقع به تکامل گوزن ها بر می گردد، این تقسیم بندی به دلیل تفاوت های اساسی در ظاهر اسکلتی این حیوان که به مرور زمان ایجاد شده صورت گرفته است.
بسیاری از افراد بر این باور هستند که خانواده گوزنیان تنها شامل گوزن دم سفید، مرال، استر آهو، پاپیتی، گوزن شمالی و موس می باشد اما این خانواده در بسیار بزرگ تر از چیزی است که تصور می شود.
دانشمندان در مورد تعداد دقیق گونه ها با هم اختلاف نظر دارند اما بسیاری از آن ها معتقدند حداقل ۴۰ گونه وجود دارد که هر یک به نوبه خود منحصر به فرد است، برخی منابع این تعداد را بیش از ۵۰ گونه دانسته اند.
شواهد فسیلی نشان داده گوزن احتمالا حدود ۲۰ میلیون ها سال پیش تکامل پیدا کرده است. گونه های اولیه این حیوان احتمالا موجودات کوچک با شاخ های ساده و دندان های عاجی شکل بوده اند.
بسیاری از گونه ها در طول دوره پلیستوسن ظاهر شدند که از جمله آن ها می توان به پاپیتی های ایرلندی عظیم الجثه اشاره کرد که احتمالا وزن شاخ آن ها به ۴۰ کیلوگرم می رسیده است.
گوزن ایرانی
گوزن زرد ایرانی، مرال خزری و شوکا از مهم ترین انواع گوزن ساکن در ایران می باشد.
گوزن زرد ایرانی دارای خال های سفید روی پشت و پهلوهایش می باشد و نرهای آن شاخ های بلند و نسبتا پهنی دارند. گوزن مرال خزری از بزرگ ترین گونه های گوزن محسوب می شود و شوکا کوچک ترین گوزن در ایران است که رنگ بدنش قهوه ای مایل به قرمز بوده و شاخ هایش سه شاخک در قاعده دارد.
مشخصات ظاهری گوزن
اکثر گونه های گوزن یک سری خصوصیات مشترک دارند که شامل دو سم روی هر پا، یک معده چهار قسمتی، پاهای کشیده و بلند، دم کوتاه و پوشش بدن به رنگ قهوه ای، قرمز یا خاکستری می باشد.
بارزترین خصوصیت ظاهری گوزن شاخ های روی سرش است که در واقع گوزن نر و ماده را از هم متمایز می کند، گوزن های نر معمولا شاخ دار و گوزن های ماده بدون شاخ هستند. در گونه گوزن شمالی هر دوی نر و ماده شاخ دار هستند و در گونه گوزن آبی هیچ یک شاخ ندارند و به جای شاخ دندان های عاجی شکل در دهان آن ها دیده می شود.
کوچک ترین و بزرگ ترین گوزن
کوچک ترین گونه، گوزن humble pudu است که طول آن بین ۳۰ تا ۹۰ سانتی متر می رسد و بزرگ ترین گونه، گوزن موس است که طول بدنش به ۳ متر و و وزنش به بیش از ۶۸۰ کیلوگرم می رسد.
به طور کلی در همه گونه ها، گوزن های نر بزرگ تر از ماده ها هستند.
شاخ گوزن
شاخ گوزن ترکیبی از استخوان ساده، پوشش پوستی و عروق خونی است که به شاخ کمک می کنند تا به رشد کافی برسد. رشد کامل شاخ ها چند ماه طول می کشد و پس از آن این پوشش مخملی نیز از بین می رود.
این شاخ ها نقش مهمی در مبارزه و همچنین جذب گوزن ماده هنگام جفت گیری دارد. از آن جایی که شاخ ها به انرژی زیادی برای رشد نیاز دارند اندازه آن ها نشان دهنده قدرت، باروری و سلامت کلی گوزن نر است و گوزن های ماده جذب گوزن های با شاخ های بزرگ تر می شوند.
این شاخ ها به موقعیت و سلسله مراتب گوزن در گروه نیز کمک می کند.
اندازه، انحنا و ساختار شاخ ها در میان گونه های مختلف متنوع است، مثلا برخی گوزن ها مانند موس دارای شاخ پهن هستند در حالی که برخی دیگر شاخ های بلند با چندین انشعاب دارند، جالب است بدانید گوزن شمالی بلندترین شاخ نسبت به اندازه بدن را دارا می باشد.
خصوصیات رفتاری گوزن
گوزن ها حیوانات اجتماعی هستند که معمولا برای غذا خوردن، جفت گیری و محافظت از خود در برابر دشمنان در گله های کوچک حرکت می کنند.
در نواحی پر جمعیت تر، بسته به فراوانی منابع غذایی و آرایش جمعیتی گوزن ها، گله های بسیار بزرگی از این حیوان دیده می شود. برخی گونه ها ذاتا مهاجر هستند و به همراه گله صدها کیلومتر طی می کنند.
گوزن برای زندگی گله ای به حس بویایی و ارتباطات صوتی خود تکیه دارد.
بسیاری از گوزن ها یک غده نزدیک به چشم های خود دارند، با مالیدن بدن گوزن به درختان این غده رایحه ای منتشر کرده و قلمروی حیوان علامت گذاری می شود، غده های دیگری نیز در پا و کف پای گوزن وجود دارد.
محل زندگی گوزن
گوزن ها تقریبا در همه قاره های روی زمین از جمله از جمله آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی، اروپا و آسیا زندگی می کنند. در آفریقا تنها یک گونه گوزن به نام مرال بارباری زندگی می کند و استرالیا هیچ نوع گوزن بومی ندارد اما چندین گونه به حیات وحش آن انتقال داده شده است.
گوزن در جنگل های برگ ریز، جنگل های بارانی گرمسیری، تالاب ها و چمنزارها سکونت دارد، تعداد کمی از این حیوان نیز در توندرا سرد شمال هستند و از پوشش کم پشت گیاهی تغذیه می کنند.
گوزن می تواند با محیط های شهری و حومه سازگار شود، به عبارت دیگر حتی اگر انسان ها به زیستگاه این حیوان تجاوز کنند می تواند خود را با شرایط وفق دهد.
غذای گوزن
گوزن یک حیوان گیاهخوار است و رژیم غذایی اش شامل طیف گسترده ای از گیاهان از جمله برگ ها، چمن ها، گل ها و میوه ها می باشد.
این حیوان به خانواده نشخوار کنندگان تعلق دارد و با معده چهار قسمتی خود می تواند گیاهان را تخمیر و تجزیه کند. هر بخش از معده گوزن میکروب های مختلفی دارد که بهبود هضم او کمک می کنند.
بعد از این که غذا توسط معده اول پردازش شد، گوزن آن را به دهان قی کرده و سعی می کند بخش های سفت را دوباره بجود، سپس قسمت های دیگر معده ادامه هضم را انجام می دهند.
گوزن بر خلاف بسیاری از نشخوار کنندگان از جمله گوسفند و گاو در انتخاب غذا دقت بیشتری می کند و مواد غذایی با کیفیت تر که هضم آسان تری را دارند را ترجیح می دهد زیرا برای رشد شاخ هایش به مقدار زیادی انرژی و مواد مغذی نیاز دارد.
دشمن گوزن
گوزن منبع غذایی مهم برای بسیاری از شکارچیان طبیعی از جمله خرس ها، جگوار، ببرها، سیاه گوش، کایوت، گرگ ها و شکارچیان بزرگ است. پرندگان و پستانداران کوچک نیز ممکن است از لاشه گوزن تغذیه کنند.
گوزن های تنها به خصوص آن هایی که سن زیادی ندارند بیشتر در معرض شکار شدن قرار دارند.
جالب است بدانید گوزن ها چندان هم در برابر شکارچیان وحشی بی دفاع نیستند اما اگر بحث انتخاب باشد معمولا فرار را به مبارزه ترجیح می دهند.
گوزن های دم سفید می توانند با سرعت ۴۸ کیلومتر در ساعت بدوند و برد جهش آن ها به ۹ متر نیز می رسد. گوزن های موس تنها نیز اغلب به لطف جثه عظیم خود چندان در خطر شکار شدن قرار ندارند.
از دیگر عوامل تهدید کننده حیات گوزن می توان به شکار بی رویه، تغییرات آب و هوا و از بین رفتن زیستگاه برخی گونه های گوزن به خصوص در جنوب آسیا و منطقه اقیانوس آرام اشاره کرد اگرچه با محدودیت های اعمال شده می توان جمعیت آن ها را کنترل کرد.
شپش، انگل، کنه و بیماری های مختلف نیز برای جمعیت گوزن ها تهدید محسوب می شوند، برخی از این بیماری ها می تواند به سایر حیوانات به خصوص دام ها منتقل شود.
زاد و ولد گوزن
گوزن ها هر سال در دوره کوتاهی با هم جفت گیری می کنند، در اکثر گونه ها نرها در طول این مدت با چند گوزن ماده هستند اما برخی گونه ها نیز تک همسری را ترجیح می دهند.
به دلیل رقابت شدید در دوره جفت گیری نرها نسبت به هم حالت تهاجمی گرفته و سعی می کنند از قلمرو و جفت های خود در برابر رقبای دیگر محافظت کنند.
همان طور که قبلا گفته شد اندازه شاخ در جفت گیری اهمیت زیادی دارد.
دوره بارداری گوزن می تواند بین ۶ تا ۸ ماه باشد و در هر زایمان یک یا دو گوزن به دنیا می آید.
گوزن مادر هنگام چریدن بچه های خود را در پوشش های گیاهی اطراف خود پنهان می کند تا زمانی که آن ها به قدری بزرگ شوند که بتوانند همراه مادر حرکت کنند.
بچه ها معمولا با خال های سفید متولد می شوند، این مسئله به استتار آن ها از شکارچیان کمک زیادی می کند، آن ها در سن ۲ تا ۵ ماهگی از شیر گرفته می شوند اما احتمالا تا یک سال نزد مادر خود می مانند. گوزن های نر اغلب نقش بسیار کمی در بزرگ کردن بچه ها دارند.
شاخ های گوزن بعد از یک سالگی شروع به رشد می کند.
طول عمر گوزن
گوزن می تواند تا ۱۲ سال در طبیعت وحش زندگی کند اما تهدیدهای مختلف همچون شکارچیان طبیعی، شکار توسط انسان و برخورد با وسایل نقلیه طول عمرش را به شدت کاهش داده است تا جایی که بسیاری از گوزن ها معمولا بیش از ۵ سال زنده نمی مانند.
خطر انقراض گوزن
از اوایل تا اواسط قرن بیستم به دلیل شکار بی رویه گوزن، جمعیت این حیوان تا حد زیادی کاهش یافت اما با تمهیداتی که در این زمینه ایجاد جمعیت گوزن دوباره رشد پیدا کرد.
گوزن دم سفید یکی از گونه های پر جمعیت است و تخمین زده شده حدود ۳۰ میلیون از آن در سراسر دنیا زندگی می کنند.
با این حال بسیاری از گونه های گوزن از جمله گوزن زرد ایرانی، آهوی آندی جنوبی، گوزن هاگ هندی، آهوی باوئان در معرض خطر قرار دارند و برخی گوزن ها مانند گوزن آبی و گوزن شمالی به وضعیت آسیب پذیر نزدیک شده اند.
حقایق جالب درباره گوزن
- گوزن در فرهنگ ها و اساطیر مختلف سراسر جهان نقش مهمی دارد. نقاشی های غار معروف لاسکو که قدمت آن به ۱۷ هزار سال قبل بر می گردد تصاویر جالبی از اسب، گوزن و سایر حیوانات می باشد.
- گوزن نماد قدرت و اصالت است و در اروپای قرون وسطی تصویر آن روی بسیاری از پرچم ها، بنرها و پوشش سلاح ها کشیده می شده است.
- گوزن ها در تمام قاره ها به جز قطب جنوب زندگی می کنند.
- هر سال بعد از پایان فصل جفت گیری شاخ های گوزن افتاده و دوباره رشد می کند.
- بچه گوزن معمولا نیم ساعت بعد از تولد شروع به راه رفتن می کند.
- بچه گوزن ها بوی خاصی ندارند و این مسئله به محافظت از آن ها در برابر دشمنان کمک می کند.
- گوزن شناگر قابلی است.
- گوزن دید ۳۱۰ درجه دارد (در مقایسه با دید انسان که ۱۸۰ درجه است). این حیوان دید در شب خوبی دارد و به خصوص در لحظات گرگ و میش به دلیل بینایی بسیار خوب فعالیت بیشتری دارد.
منابع: a-z-animals – onekindplanet
