تأثیر شیر مادر بر قندخون نوزاد

به نقل از مجله سیب:

در ماه‌های ابتدایی زندگی تغذیه اصلی نوزاد با شیر مادر است. هرگونه تغییر در توالی و میزان تغذیه با شیر مادر مستقیماً بر روی سلامت نوزاد تأثیر خواهد داشت. لذا در این مقاله درمورد غلبه بر موانع شیردهی به نوزادان در شرایط خاص (شیر نخوردن نوزاد و افتادن قند خون او و همچنین بالارفتن قند خون نوزاد) صحبت خواهیم کرد.

شیر نخوردن نوزاد و افتادن قند خون

در مواقع افت قند خون نوزاد، هدف باید حفظ تغذیۀ انحصاری با شیر مادر باشد. بر اساس شدت افت قند خون نوزاد می‌توان این نوزادان را به دو گروه تقسیم کرد:

• گروه اول موارد خفیف و متوسط هستند که نوزادان علی‌رغم پایین‌بودن قند خونشان هیچ‌گونه علائم آشکاری ندارند؛
• گروه دوم موارد شدید هستند که نوزادان طیف وسیعی از علائم همچون خواب‌آلودگی، رنگ‌پریدگی یا کبودشدن رنگ پوست، وقفه‌های تنفسی، تشنج‌های مکرر و کما را نشان می‌دهند.

نوزادانی که بیشتر در معرض خطر افت قند خون هستند عبارت‌اند از:

• نوزادان نارس یا کم‌وزن نسبت به سن حاملگی؛
• نوزادان با تأخیر رشد درون رحمی؛
• نوزادان با وزن زیاد در زمان تولد (بیش از ۴۲۰۰ گرم)؛
• نوزادانِ مادران مبتلابه هر نوع دیابت (نوع ۱ و ۲ یا دیابت حاملگی)؛
• نوزادان مبتلابه بیماری‌های متابولیکی و ژنتیکی مختلف؛
• نوزادان مبتلابه بیماری‌های شدید که نیازمند سوخت‌وساز زیاد هستند مثل بیماری‌های قلبی، عفونت‌های شدید نوزادی؛
• و….

تغذیه با شیر مادر چرا مهم است؟

جنین از راه جفت قند موردنیاز خود را دریافت می‌کند. بعد از تولد و قطع بند ناف دو منبع اصلی قند یکی ذخایر موجود در کبد، عضلات، و چربی نوزاد و دیگری دریافت قند از راه دهان و به وسیلۀ تغذیه با شیر مادر است. باید توجه داشت که، ممکن است ذخایر نوزاد به‌علت نارسی و تأخیر رشد در رحم کافی نباشد یا به‌علت برخی بیماری‌ها، مثل بیماری‌های متابولیک، نوزاد نتواند از ذخایر بدن خود استفاده کند.

بنابراین دریافت از راه دهان مطمئن‌ترین راه و تغذیه با شیر مادر بهترین روش است.

درمان کاهش قند خون نوزاد چیست؟

باتوجه‌به اینکه افت قند خون نوزاد می‌تواند عوارض زیان‌بار زیادی داشته باشد، باید درمان کاهش قند خون نوزاد در اولویت باشد و همان طور که گفتیم بهترین راه درمان کاهش قند خون نوزاد تغذیه با شیر مادر است.

برای نوزادانِ در معرض خطر کاهش قند خون باید تغذیه با شیر مادر هرچه سریع‌تر و با دفعات زیاد (۱۰ تا ۱۲ بار در شبانه‌روز) و بر اساس تقاضای نوزاد شروع شود و ادامه یابد. در واقع این اقدام لازمی است که می‌تواند قند خون را در حد مطلوب نگه دارد.

در مواردی با کاهش قند خون خفیف و متوسط طی سه ساعت اول بعد از تولد، اولین اقدام باید تغذیه مستقیم با پستان مادر باشد. چنانچه مکیدن پستان میسر یا مؤثر نباشد یا اندزه‌گیری مجدد قند خون افزایش نشان ندهد، اقدام بعدی نوشاندن شیر دوشیده‌شده مادر به نوزاد است.

در موارد پایین‌بودن شدید قند خون باید سریعاً اقدام به تزریق وریدی دکستروز کرده و در صورت نیاز پزشک دارو تجویز کند. هم‌زمان با هر اقدام درمانی، تغذیه با شیر مادر هم باید بدون محدودیت ادامه یابد.

 افزایش قند خون نوزاد

دیابت شیرین نوع یک (Diabetes Mellitus type1)، که با افزایش قند خون مشخص می‌شود، شایع‌ترین بیماری متابولیکی دورۀ کودکی و نوجوانی است که به مشکلات فیزیکی و روانی زیادی منجر می‌شود. علت آن کمبود انسولین یا کاهش اثر آن یا هر دو این‌هاست.

مطالعات زیادی به نفع نقش وراثت در بروز این بیماری انجام شده است. شیوع بیماری در کشورهای مختلف تفاوت زیادی دارد و در امریکا ۴/۰ درصد است. در صورت ابتلا یکی از والدین، احتمال بروز آن در فرزند به ۱.۱ تا ۱/۶ درصد می‌رسد و با ابتلا هر دو والدین، این احتمال تا ۳۰% افزایش می‌یابد.

اما دلایلی که نقش مهم عوامل محیطی در بیماری دیابت را مطرح می‌کنند موارد زیر هستند:

بروز پیدا نکردن بیماری در حدود ۵۰ درصد دوقلوهای تک تخمکی مستعد به بیماری، تفاوت شیوع بیماری در شهرها و روستاها، افزایش شیوع بیماری در همۀ جوامع در دهه‌های گذشته، تغییر در شیوع بیماری به‌خاطر مهاجرت، و بروز فصلی اولین علائم بیماری (بهار و پاییز).

از میان عوامل مختلف محیطی، نقش برخی عفونت‌های مشخص ویروسی، سیستم ایمنی (مقاومت میزبان)، فلور میکروبی دستگاه گوارش، رژیم غذایی و استرس‌های روحی شناخته شده‌اند.

بررسی‌ها نشان داده‌اند که، تغذیه مطلوب و انحصاری شیرخواران با شیر مادر ابتلا به دیابت نوع یک را در کودکان مستعد به بیماری با تأثیر بر عوامل محیطی کاهش می‌دهد. این تأثیر با تقویت مستقیم سیستم ایمنی شیرخوار، به‌دلیل عوامل ایمنی‌بخش موجود در شیر مادر، انجام می‌شود. ضمناً تغذیه با شیر مادر به‌صورت انحصاری به شکل غیرمستقیم نیز از تماس زودرس نوزاد با پروتئین‌های بیگانه (که در غیر از شیر انسان وجود دارند و با افزایش آنتی‌بادیِ ضد سلول‌های انسولین‌ساز خطر ابتلا به بیماری را در شیرخواران مستعد افزایش می‌دهند) جلوگیری کرده و میزان ابتلا به دیابت نوع یک را کاهش می‌دهد.

بنابراین شیر مادر برای نوزادان مستعد یا مبتلابه کاهش یا افزایش قند خون بهترین انتخاب هم برای پیشگیری و هم کمک به درمان است.

تعداد دفعات شیردهی نوزاد در شبانه روز چقدر باید باشد؟

تعداد دفعات شیردهی نوزاد در شبانه روز بسته به سن نوزاد و نیازهای تغذیه‌ای او متفاوت خواهد بود. برای مثال زمانی که تغذیه کمکی شروع می‌شود، آرام‌آرام از میزان تعداد دفعات شیردهی نوزاد در شبانه روز کاهش یافته و بر میزان تغذیه کمکی افزوده می‌شود. در روزهای ابتدایی زندگی هر ۱ تا ۳ ساعت یک‌ بار باید به نوزاد شیر داد و اجازه داد هرچقدر که می‌خواهد شیر بخورد.

منابع

• Breastfeeding Update for the Pediatrician, Pediatric Clinic of North America, Feb 2013, Volume 60, Issue 1
• Hypoglycemia, Nelson Textbook of Pediatrics, 21th Edition, 2019, Part X, Chapter 111
• Type 1 Diabetes Mellitus (Immune Mediated), Nelson Textbook of Pediatrics, 21th Edition, 2019, Part XXV, Chapter 607.2

سوالات متداول در مورد شیردهی نوزاد