بیماری ام اس؛ علائم و نشانه‌ها

علائم بیماری ام اس (MS) یا مولتیپل اسکلروزیس (Multiple Sclerosis) ‌به علت تخریب میلین‌های اعصاب مغز و نخاع ایجاد می‌شوند. این بیماری می‌تواند علائم گسترده‌ای از خستگی مزمن تا تاری دید و افسردگی ایجاد کند. همچنین ام اس به علت ماهیت سیستمیک خود می‌تواند اعضای مختلف بدن از جمله چشم، دستگاه ادراری تناسلی، گوارشی و… را درگیر کند. در این مقاله به بررسی علائم ام اس و نشانه های این بیماری در افراد مبتلا می‌پردازیم و لیستی از مهم‌ترین علائم این بیماری و علت ایجاد آن‌ها را به شما ارائه می‌دهیم.

علائم اولیه ام اس

در ابتدا باید بگوییم که چون این بیماری ممکن است بخش‌های مختلف مغز و نخاع را درگیر کند،‌ بنابراین می‌تواند علائم مختلفی نیز ایجاد کند و لذا نمی‌توان گفت که فلان علامت یا نشانه حتما نشان دهنده ابتلا به ام اس است.

همچنین همانطور که در مقاله انواع بیماری ام اس (MS) گفته شد، این بیماری می‌تواند سیر و اَشکال متفاوتی داشته باشد. برای آنکه با سیر این بیماری و انواع آن آشنا شوید پیشنهاد می‌کنیم حتما مقاله‌ی مربوطه را مطالعه کنید و سپس به مطالعه این مطلب بپردازید تا درک و فهم موضوع برایتان آسان‌تر شود.

علائم و نشانه‌های اولیه در ام اس عود کننده

شایع‌ترین نوع این بیماری،‌ نوع عود کننده بهبود یابنده است. همانطور که گفته شد، ویژگی اصلی در این نوع ام اس، عودها و حملات مکرر در طی زمان و سپس بهبود است. اما تعریف حمله یا عود چیست؟

تعریف حمله یا عود در ام اس

عود یا حمله در بیماری ام اس (MS) به وضعیتی گفته می شود که علائم بیماری بطور حاد یا تحت حاد در یک فرد ایجاد می شوند و حداقل ۲۴ ساعت به طول می انجامند. علائم به وضوح نشان دهنده آسیب نواحی خاصی از مغز و نخاع هستند و باید در غیاب تب و عفونت ایجاد شده باشند.

به عبارت دیگر باید مطمئن شویم که این علائم بخاطر یک بیماری عفونی نظیر مننژیت ایجاد نشده‌اند.

بنابراین معمولا بیمار، یک فرد جوان است که با علائم و نشانه‌هایی نظیر گزگز و مورمور شدن قسمت های مختلف بدن، تاری دید، دوبینی، خستگی و ضعف، ناتوانی در حرکت، اسپاسم عضلانی مراجعه کرده است. این فرد ممکن است سابقه‌ی این حملات را داشته باشد و یا اولین حمله‌ای باشد که تجربه می کند.

نکته‌ی خاصی که در مورد حملات ام اس وجود دارد این است که معمولا پراکنده در زمان و مکان هستند. یعنی در زمان‌های مختلفی ایجاد می شوند و هیچ نظم و ترتیبی ندارند و هربار مکان خاصی از بدن را درگیر می‌کنند (مثلاً یک بار با درگیری چشم باعث تاری دید می شوند و بار دیگر باعث ضعف اندام تحتانی).

علائم و نشانه‌های اولیه در ام اس پیشرونده

۵ تا ۱۰ درصد از بیماران، به ام اس نوع پیشرونده اولیه مبتلا هستند. علائم بیماری در این‌ها به تدریج پیشرفت می‌کند و دائماً به سمت بدتر شدن می رود. در این بیماران خبری از عود و حمله‌های ناگهانی نیست و علائم به آرامی بدتر و علائم جدیدی بر روی علائم قبلی سوار می‌شوند.

شایع‌ترین نشانه ام اس در این بیماران درگیری نخاع است که باعث ضعف حرکتی و اسپاسم و گرفتگی عضلات اندام تحتانی می شود.

علائم اصلی ام اس

هیچ علامت اختصاصی و ویژه‌ای برای بیماری ام اس وجود ندارد و نمی‌توان گفت که فلان علامت حتما به معنی ابتلا به این بیماری می‌باشد، اما علائم و نشانه‌هایی که در ادامه به بررسی آن‌ها می پردازیم مهم‌ترین علائم این بیماری هستند و کسی که این علائم را دارد حتما باید از نظر ابتلا به بیماری ام اس مورد بررسی قرار گیرد.

مهم‌ترین ویژگی های بیماری ام اس

• عود و بهبود در زمان های مختلف
• شروع در سنین بین ۱۵ تا ۵۰ سالگی
• التهاب عصب بینایی (نوریت اپتیک)
• علامت لرمیت (Lhermitte sign)
• فلج چشمی بین هسته‌ای (Internuclear Ophthalmoplegia)
• خستگی
• حساسیت به گرما (پدیده اوتهوف)

ویژگی‌هایی که کمتر انتظار داریم در بیماری ام اس ببینیم

• پیشرفت بیماری بصورت ثابت و یکنواخت
• شروع قبل از ۱۰ سالگی و یا بعد از ۵۰ سالگی
• گرفتگی و اسپاسم عضلات یک ناحیه از بدن
• تشنج
• دمانس زودرس

علائم و نشانه های بالینی

پس همانطور که گفته شد، بیماری ام اس (MS) می‌تواند نواحی مختلف بدن را درگیر کند و این درگیری‌ها می‌توانند بصورت حمله ای و یا تدریجی و پیشرونده ایجاد شوند. در ادامه به بررسی دقیق درگیری نواحی مختلف بدن در این بیماری و علائمی که ایجاد می‌کنند می‌پردازیم.

علائم چشم در ام اس

علائم ام اس (MS) در چشم بسیار شایع و پراهمیت هستند. این بیماری می‌تواند علائم زیادی در چشم ایجاد کند که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. فلج چشمی بین هسته‌ای

فلج چشمی بین هسته‌ای (Internuclear Ophthalmoplegia) که بصورت مخفف INO نوشته می‌شود یکی از علائم مهم ام اس در چشم است. این اختلال به دلیل درگیری ساقه مغزی ایجاد می‌شود.

در فلج چشمی بین هسته‌ای،‌ حرکات افقی چشم مختل می‌شود. اگر این علامت دوطرفه باشد به شدت به نفع بیماری ام اس است اما در بیماری‌های دیگری نظیر گلیوم ساقه مغز،‌ضایعات عروقی ساقه مغز، انسفالوپاتی ورنیکه و مالفورماسیون آرنولد‌-‌کیاری نیز ممکن است دیده شود.

۲. تاری دید به دلیل التهاب عصب بینایی

التهاب عصب بینایی یا نوریت اپتیک (Optic Neuritis) شایع‌ترین نوع درگیری چشم در ام اس است. این اختلال معمولاً بطور ناگهانی ایجاد شده و باعث تاری دید، اختلال در دید رنگی و حرکت دردناک چشم می‌شود. در این وضعیت عمدتاً‌ یک چشم درگیر می‌شود و درگیری هم‌زمان و دوطرفه نادر است.

علائم ادراری

طبق مطالعات مشخص شده است که بیش از ۷۰ درصد از بیماران دارای علائم ادراری هستند. علائم ادراری در بیماری ام اس (MS) را می توان بر اساس نشانه‌هایی که ایجاد می‌کند به صورت زیر تقسیم بندی کرد:

1. پرکاری مثانه که به علت فعالیت بیش از حد عضله دیواره مثانه می شود و موجب می‌شود که فرد نتواند ادرار خود را نگه دارد و دچار بی‌اختیاری ادرار، تکرر ادرار‌، شب ادراری و اضطرار در دفع ادرار شود. این بیماران معمولاً دارای ضایعاتی در لوب پیشانی مغز هستند.
2. عدم هماهنگی بین مثانه و پیشاب‌راه باعث می‌شود که مثانه جهت دفع ادرار منقبض شود اما پیشاب‌راه باز نشود و در نتیجه ادرار تخلیه نمی‌ شود و فرد از احتباس ادراری شکایت می‌کند. این بیماران معمولا دارای ضایعاتی در نخاع و ساقه مغز هستند و از ناتوانی در دفع ادرار شکایت دارند.
3. انقباض غیر مؤثر مثانه، در بیمارانی که دارای ضایعاتی در ساقه مغز هستند دیده می‌شود. مثانه برای دفع ادرار به خوبی منقبض نمی‌شود و بیمار از احساس دفع ناکامل ادرار شکایت دارد.
4. کاهش فعالیت مثانه به دلیل ضایعات نخاعی ناحیه ساکروم می‌تواند مانع از تخلیه کامل ادرار شود. در این حالت فرد دائماً احساس دفع ادرار دارد اما نمی‌تواند آن را تخلیه کند و از احتباس ادراری شکایت دارد.

مشکلات گوارشی

بیش از ۵۰ درصد از بیماران مبتلا به ام اس دارای علائم گوارشی هستند. از جمله شایع‌ترین مشکلات گوارشی مرتبط با بیماری MS می‌توان به یبوست و بی‌اختیاری در دفع مدفوع اشاره کرد.

اختلالات شناختی و حافظه

دمانس واضح (Frank Dementia) معمولا در بیماری MS دیده نمی‌شود و در کمتر از ۵ درصد از بیماران گزارش شده است. با این وجود در بیش از ۷۰ درصد از بیماران، درجاتی از اختلالات شناختی دیده می‌شود.

شایع‌ترین نشانه اختلالات شناختی در ام اس، اختلال در توجه (Attention) است. از جمله سایر علائم می‌توان به اختلال در تفکر انتزاعی و حافظه کوتاه مدت اشاره کرد.

بیماران مبتلا به نوع عود کننده بهبود یابنده،‌ نسبت به نوع پیشرونده اولیه، کمتر دچار اختلالات شناختی می‌شوند و در این زمینه عملکرد بهتری دارند.

بطور کلی شدت اختلالات شناختی با شدت درگیری مغز در MRI ارتباط دارد. درگیری جسم پینه‌ای و تالاموس و نیز کوچک شدن مغز در تصاویر MRI می‌تواند نشان دهنده افزایش احتمال ایجاد اختلالات شناختی اعم از اختلال حافظه و توجه باشد.

افسردگی

تحقیقات نشان داده‌اند که تا حدود ۶۰ درصد از بیماران مبتلا به ام اس (MS) ممکن است علائم خلقی نظیر افسردگی داشته باشند. همچنین در بعضی مطالعات مشاهده شده است که خطر خودکشی در این بیماران از سایرین بیشتر است.

اضطراب،‌ خستگی، درد و اختلالات شناختی می‌توانند با بروز افسردگی همراهی داشته باشند. از طرفی خود افسردگی نیز می‌تواند باعث بدتر شدن اختلالات شناختی گردد.

تشنج در ام اس

شیوع تشنج در بیماران ام اس حدود ۲ تا ۳ درصد برآورد شده است که نسبت به جمعیت عمومی بیشتر است. حدود ۷۰ درصد از تشنج‌ها در بیماری ام اس (MS) از نوع جنرالیزه یا عمومی (یعنی هر دو نیمکره مغز گرفتار می‌شوند و در نتیجه فرد حین تشنج دچار کاهش سطح هوشیاری می‌شود) و حدود ۳۰ درصد از نوع ساده هستند.

تشنج در بیماری ام اس معمولا خوش‌خیم بوده و گذراست و به خوبی به داروهای ضد تشنج پاسخ می‌دهد. در بسیاری از موارد نیازی به داروی ضد تشنج نیست و بیمار خود به خود بهبود می‌یابد.

خستگی

احساس ضعف و خستگی مزمن از علائم اصلی بیماری ام اس می‌باشد و در بیش از ۸۶ درصد از بیماران وجود دارد. احساس خستگی معمولا از صبح شروع می‌شود و با گذشت زمان بدتر می‌شود بطوری که فرد در انتهای روز به شدت احساس خستگی و ضعف دارد.

خستگی در ام اس (MS) ممکن است تا حدودی با استراحت کردن بهبود یابد اما بطور کامل برطرف نمی‌شود.

احساس خستگی در بسیاری از موارد با حملات ام اس شروع می‌شود و حتی تا مدت‌ها بعد از حمله نیز ادامه پیدا می‌کند.

ارتباط ضعیفی بین شدت ام اس و شدت خستگی وجود دارد و نمی‌توان گفت که هرچه شدت بیماری بیشتر باشد،‌ خستگی نیز شدید‌تر است.

از جمله مواردی که می‌توانند باعث تشدید خستگی در بیماری ام اس شوند عبارتند از:

• اختلالات خواب به دلیل گرفتگی عضلانی و یا شب ادراری
• افسردگی
• کم‌تحرکی
• عفونت‌ها
• کم‌خونی (آنمی)
• اختلالات غده تیروئید (اعم از پرکاری تیروئید یا کم‌کاری تیروئید)
• آپنه خواب
• سندرم پای بی‌قرار (Restless Leg Syndrome)
• داروها: آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای ضد التهابی، داروهای ضد فشارخون، مسکن‌ها، شل‌کننده‌های عضلانی

حساسیت به گرما (پدیده اوتهوف)

حساسیت به گرما یا پدیده اوتهوف یکی از علائم بسیار معروف بیماری ام اس است. هر عاملی که باعث افزایش دمای بدن شود، نظیر فعالیت و ورزش، گرمای هوا، شنا و سونای آب گرم، تب و… باعث اختلال در انتقال پیام‌های عصبی شده و به دنبال آن علائم بیماری ام اس تشدید می‌شوند.

این اختلال برگشت پذیر بوده و با بازگشت دمای بدن به شرایط طبیعی معمولاً‌علائمی که ایجاد و یا تشدید شده بودند برطرف می‌شوند.

در مقاله‌ی پدیده اوتهوف چیست؟ بطور کامل به بررسی این پدیده و ارتباط آن با بیماری ام اس پرداخته شده است.

علائم حرکتی ام اس

بیماری ام اس (MS) عمدتاً بخاطر علائم حرکتی شناخته می‌شود. ضعف و یا حتی فلج اندام تحتانی از درگیری اندام فوقانی شایع‌تر است. اختلالات حرکتی به دلیل درگیری اعصاب حرکتی در نخاع ایجاد می‌شوند.

گرفتگی عصلانی، تشدید رفلکس‌های تاندونی و حرکات غیرارادی اندام‌ها می‌توانند از نشانه‌های ام اس باشند؛ در این بین، گرفتگی و اسپاسم عضلانی می‌تواند بسیار دردناک باشد و بیمار را با مشکلات زیادی مواجه کند.

ناهماهنگی اندام‌ها

درصورت درگیری مخچه ممکن است علائم مخچه‌ای نظیر اختلال در راه‌ رفتن، صحبت کردن شل و وا رفته، ناهماهنگی در حرکات بدن، ضعف اندام‌ها، ناتوانی در تشخیص دقیق فاصله‌ها، ناتوانی در انجام حرکات ظریف و لرزش اندام‌ها ایجاد شود.

درد

در حدود ۶۰ درصد از بیماران از درد بخش‌های مختلف بدن شاکی هستند. درد در ام اس می‌تواند منشا عصبی یا غیرعصبی داشته باشد. شایع‌ترین نواحی بدن دچار درد می‌شوند به ترتیب عبارتند از:

1. سردرد
2. دردهای نوروپاتیک انتهای اندام‌ها
3. کمردرد
4. علامت لرمیت
5. اسپاسم‌های دردناک عضلانی

علائم حسی در ام اس

علائم حسی شایع‌ترین علائمی هستند که در شروع بیماری ایجاد می‌شوند. معمولا ام اس با علائم حسی شروع می‌شود و تقریبا همه‌ی بیماران این علائم را حداقل یک بار در طول دوره بیماری خود تجربه کرده‌اند.

این علائم به دلیل درگیری تالاموس یا ستون خلفی نخاع ایجاد می‌شوند. بیماران معمولا این نشانه‌ها را بصورت احساس ضعف، گزگز یا مورمور شدن، سوزن سوزن شدن، گرفتگی یا سردی و یا احساس تورم اندام‌ها ذکر می‌کنند.

درصورت درگیری نخاع ممکن است دردهای انتشار یابنده از کمر به اندام‌ها (درد رادیکولار) نیز ایجاد شوند.

درصورت درگیری ستون خلفی نخاع، اختلال در احساس عمقی ایجاد می‌شود. منظور از حس عمقی، احساس ارتعاش و موقعیت است. یک فرد سالم بطور طبیعی می‌تواند موقعیت اندام‌ها و مفاصل خود را در فضا احساس کند؛ اما در صورت درگیری ستون خلفی نخاع، احساس عمقی از بین می‌رود و فرد نمی‌تواند به درستی بایستد و راه‌ برود؛ زیرا نمی‌تواند موقعیت مفاصل خود را در فضا حس کند و مجبور است دائماً با چشمان خود پاهای خود را ببیند و اگر چشمان خود را ببند به زمین می‌خورد.

بنابراین مهم‌ترین علائم حسی در بیماران ام اس عبارتند از:

• کاهش حس درد و لمس سطحی در نواحی انتهای اندام‌ها
• مناطق پراکنده‌ای از کاهش حس لمس سطحی و درد و حرارت در نقاط مختلف بدن
• کاهش احساس حس موقعیت و ارتعاش

اختلال جنسی

حدود ۵۰ درصد از مبتلایان به ام اس به دلیل بیماری‌شان فعالیت جنسی ندارند.

شایع‌ترین شکایت‌های جنسی آقایان در ام اس عبارتند از:

• کاهش میل جنسی
• اختلال نعوظ
• زود انزالی
• اختلال در رسیدن به ارگاسم

شایع‌ترین شکایت‌های جنسی خانم‌ها در ام اس عبارتند از:

• کاهش میل جنسی
• ناتوانی در رسیدن به ارگاسم
• خشکی واژن
• درد در هنگام مقاربت (دیس‌پارونی)

درگیری نخاع، مشکلات روانی، افسردگی و مشکلات حرکتی را می‌توان مهم‌ترین علل اختلالات جنسی در ام اس دانست.

اختلالات خواب در ام اس

شایع‌ترین اختلالات خواب در بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس (MS) به ترتیب عبارتند از:

• سندرم پاهای بی‌قرار (Restless legs syndrome)
• آپنه خواب (Obstructive sleep apnea)
• حرکات متناوب در حین خواب (Periodic limb movements of sleep)
• اختلالات خواب REM
• حمله خواب (Narcolepsy)

در بسیاری از موارد اختلالات ادراری و گوارشی مانع از خوابیدن مناسب فرد می‌شود و باعث ایجاد خستگی روزانه می‌گردند.

سرگیجه

احساس سرگیجه واقعی یا True Vertigo (یعنی واقعا فرد احساس کند همه چیز در حال چرخیدن است) در ۳۰ تا ۵۰ درصد از مبتلایان به ام اس گزارش شده است. علت بیشتر این سرگیجه‌‌ها درگیری گوش داخلی بوده است؛ اما با این‌ حال در در بعضی موارد به دلیل درگیری عصب تعادلی در مغز توسط بیماری ام اس فرد احساس سرگیجه پیدا کرده است.

جمع‌بندی: علائم و نشانه‌های ام اس

در فهرست زیر خلاصه‌ای از علائم بیماری ام اس که در بالا بطور کامل توضیح دادیم به ترتیب شیوع آورده شده است:

1. اختلالات حسی در اندام‌ها
2. تاری دید
3. اختلالات حرکتی
4. دوبینی
5. اختلالات راه رفتن
6. اختلال تعادل
7. اختلال حس صورت
8. علامت لرمیت
9. سرگیجه
10. مشکلات مثانه

پرسش و پاسخ

در صورتی که درباره بیماری ام اس (MS) سؤالی دارید می‌توانید به صفحه پرسش و پاسخ بیماری ام اس مراجعه کنید. در این صفحه علاوه بر مشاهده سؤالات متداول سایر کاربران می‌توانید سؤال خود را نیز مطرح کنید تا پزشکان ما در اسرع وقت به آن پاسخ دهند. همچنین در صورت تمایل می‌توانید دیدگاه یا پرسش خود را در انتهای همین صفحه، در بخش نظرات ارسال نمایید.