بیماری ام اس؛ تعریف، علت، میزان بروز و شیوع و عوامل خطر

بیماری ام اس (MS) یا مولتیپل اسکلروزیس ( به انگلیسی: Multiple Sclerosis) یک بیماری مزمن دستگاه عصبی مرکزی (CNS) یعنی مغز و نخاع است که با تخریب میلین اعصاب مشخص می‌شود. در این مقاله به بررسی علت ام اس و تعریف این بیماری، میزان بروز و شیوع آن در جمعیت و عوامل خطر (ریسک فاکتور‌ها) ابتلا به آن می‌پردازیم.

معرفی بیماری ام اس

بیماری ام اس (MS) چیست؟

بیماری مولتیپل اسکلروزیس (Multiple Sclerosis) که بیشتر با نام ام اس (MS) که مخفف اسم اصلی است شناخته می شود، یکی از شایع‌ترین بیماری های مغز و اعصاب است. ویژگی اصلی این بیماری گرفتاری مکان های متفاوت سیستم عصبی مرکزی در زمان های مختلف است.

اگر از بیماران مبتلا به ام اس، علائم‌شان را بپرسیم غالباً به این صورت پاسخ می‌دهند که هر چند وقت یک‌بار (نشان‌دهنده حمله‌ها در زمان‌های مختلف) دچار علائم جدیدی می‌شوند، مثلاً یک‌بار بینایی‌شان تحت تاثیر قرار می‌گیرد، یک‌بار احساس گزگز و مور مور شدن پیدا می‌کنند (نشان‌دهنده ایجاد حمله‌ها در مکان‌های مختلف).

آنچه در اینجا اهمیت دارد این است که باید پیش از مطرح کردن تشخیص ام اس، حتما سایر اختلالات عملکرد سیستم اعصاب مرکزی (CNS) رد شوند، زیرا که بعضی بیماری‌های دیگر نیز هستند که می‌توانند علائم مشابهی ایجاد کنند و پزشک را به اشتباه بی‌اندازند.

فاکتورهای خطر

چه عواملی باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری ام اس می‌شوند؟

عوامل ژنتیکی و وراثت

همانطور که گفته شد بیماری ام اس نوعی بیماری خودایمنی است و همه بیماری‌های خودایمنی ریشه ژنتیکی نیز دارند. بیشتر از ۲۰۰ ژن مختلف موثر در ابتلا و انتقال مولتیپل اسکلروزیس (MS) کشف شده اند که MHC های کلاس ۱ و ۲ مخصوصا HLA-DRB1 از سایر ژن‌ها ارتباط بیشتری در ابتلا دارند.

با مطالعه بروز بیماری در دو قلوها بعضی ژن‌های دیگری نیز کشف شد که بعضی از آن‌ها از جمله ژن‌های کد کننده CD6، CLEC16A، IL2RA، IL7R، IRF8 و TNFRSF1A به عنوان عوامل خطر ارثی ابتلا به این بیماری مطرح شده است.

عوامل محیطی و سبک زندگی

عفونت‌های ویروسی – بعضی از عفونت‌های ویروسی باعث تحریک سیستم ایمنی بدن می‌شوند و در نتیجه سیستم ایمنی به نورون‌ها حمله کرده و باعث ایجاد بیماری ام اس می‌شود. البته هیچ ویروسی را نمی توان بطور مستقیم به بیماری ام اس ربط داد اما برخی از عفونت‌ها تاحدودی ارتباط داشته‌اند از جمله موارد زیر:

• مونونوکلئوز عفونی یا بیماری بوسه که ناشی از اپشتین بار ویروس (EBV) می باشد.
• ارتباطی بین ابتلا به هپاتیت B و ام اس یافت نشده است.
• ویروس واریسلا زوستر (VZV) که عامل بیماری آبله مرغان و زوناست ممکن است ریسک ابتلا را بالا ببرد.

ویتامین D و نورآفتاب – یکی از دلایلی که بیماری ام اس (MS) در عرض های جغرافیایی شمالی و جنوبی بیشتر دیده می شود این است که در این مناطق نور آفتاب کمتر بوده و مردم بیشتر در معرض کمبود ویتامین دی هستند. البته بطور کلی مطالعات ضد و نقیضی درباره ارتباط بیماری ام اس با کمبود ویتامین دی وجود دارد اما در مجموع می توان گفت که کمبود این ویتامین باعث افزایش خطر ابتلا به ام اس می‌شود.

علت بیماری ام اس (MS)

علت بیماری ام اس هنوز به طور دقیق مشخص نشده است و پزشکان مجموعه از عوامل مختلف را در ایجاداین بیماری دخیل می‌دانند. ام اس (MS) یک بیماری چند عاملی (مولتی فاکتوریال) است و ویژگی‌های بالینی آن نشان از راه‌های مختلف آسیب بافتی در این بیماری است.

التهاب و از بین رفتن میلین‌ها و آکسون‌ها مهم‌ترین مکانیسم‌های آسیب‌زایی در این بیماری هستند.

آسیب‌شناسی بیماری

از نظر آسیب شناسی (پاتولوژی)، بیماری ام اس با از بین رفتن میلین‌ها (میلین زدایی)، اغلب اطراف بطن های مغز، همراه با گلیوز واکنشی (Reactive Gliosis)، آسیب آکسونی و در نهایت از بین رفتن سلول‌های عصبی مشخص می‌شود. این ضایعات هم در ماده سفید و هم در ماده‌ی خاکستری مغز و نخاع و هم در عصب بینایی ایجاد می‌شوند.

بنابراین مهم‌ترین ویژگی این بیماری، وجود پلاک در سیستم عصبی مرکزی است که در تصویربرداری با MRI به خوبی مشخص می‌شود.

در واقع پلاک ام اس، سلول های عصبی هستند که میلین آن ها از بین رفته است و بصورت منطقه ای با رنگی متفاوت از مناطق مجاور در MRI دیده می‌شوند.

نقش سیستم‌ ایمنی در ایجاد بیماری

شواهدی که نشان دهنده نقش سیستم ایمنی بدن در ایجاد این بیماری دارند عبارتند از:

• وجود التهاب در سد خونی مغزی (Blood Brain Barrier) که در تصویربرداری ام آر آی مغز (Brain MRI) با تزریق گادولینیوم مشخص می‌شود.
• در مطالعه‌ای مشخص شد که سلول‌های التهابی لنفوسیت‌های T و B و ماکروفاژها در نمونه بیوپسی پلاک‌های ام اس در مغز وجود دارند که این امر نشان از دخالت این سلول‌ها در ایجاد این بیماری دارد.
• وجود ایمنوگلوبولین G و ایمنوگلوبولین M یعنی IgG و IgM و نیز باند‌های الیگوکلونال در مایع مغزی نخاعی (CSF) حاکی از دخالت دستگاه ایمنی بدن در ایجاد بیماری ام اس دارد.
• فعالیت سلول‌های لنفوسیت T-Helper 17 با اینترلوکین ۲۳ با پلاک‌های فعال ام اس مرتبط است.
• ارتباط بیماری ام اس با برخی آلل‌های MHC کلاس ۱ و ۲ که در فعالیت سلول‌های لنفوسیت T نقش دارند.
• برخی شواهد حاکی از تأثیر مهارکننده‌های TNF آلفا در تشدید یا عود ام اس می‌باشند.

علاوه بر موارد بالا، از بین رفتن میلین‌ اعصاب و الیگودندروسیت‌ها و آسیب آکسون‌ها از مهم‌ترین ویژگی‌های پلاک‌ ام اس است.

میزان بروز و شیوع بیماری ام اس

بیماری ام اس در کنار آسیب های ناشی از تصادفات، شایع‌ترین بیماری مغزی است که می‌تواند باعث ایجاد ناتوانی در بالغین جوان شود.

بر اساس کتاب نورولوژی بالینی امینف، این بیماری در ایالات متحده حدود ۳۰۰ هزار نفر را مبتلا کرده و بیشترین بروز آن در بزرگسالان جوان است. اولین علائم ام اس (MS) معمولاً قبل از سن ۵۵ سالگی ظاهر می‌شوند و اوج بروز آن در سنین ۱۵ تا ۴۵ سالگی است.

زنان دو برابر بیشتر از مردان مبتلا می‌شوند اما معمولاً بیماری در مردان شدیدتر است و عواقب آن در مردان بدتر است. همچنین میزان ابتلا در زنان روندی صعودی دارد که هنوز علت آن مشخص نشده است اما ممکن است تفاوت‌های هورمونی در این امر دخیل باشند.

مطالعات اپیدمیولوژیک نشان می دهند که با دور شدن از خط استوا شیوع بیماری بیشتر می‌شود و هیچ جمعیت پرخطری از نظر ابتلا به بیماری در بین مدار ۴۰ درجه شمالی و ۴۰ درجه جنوبی وجود ندارد.

باتوجه به اینکه بیماری ام اس نوعی بیماری خودایمنی است، لذا شیوع سایر بیماری‌های خودایمنی در این بیماران کمی بیشتر از سایر افراد باشد اما هنوز در مورد این مسئله اختلاف نظر وجود دارد.

جمع‌بندی: تعریف، علت و فاکتورهای خطر ام اس

همانطور که گفته شد ام اس (MS) یک بیماری خودایمنی است که با التهاب و از بین رفتن میلین‌ سلول‌های عصبی مغز و نخاع همراه است. علت آن کاملاً مشخص نشده است اما برخی ژن‌ها و اختلالات سیستم ایمنی بدن در ایجاد آن دخیل هستند. کمبود ویتامین دی (Vitamin D) در بدن و برخی عفونت‌ها نظیر EBV می‌توانند باعث افزایش احتمال ابتلا به بیماری ام اس شوند. این بیماری در زنان شایع‌تر از مردان است و سن متوسط ابتلا به این بیماری ۱۵ تا ۴۵ سال می‌باشد.

پرسش و پاسخ

در صورتی که درباره بیماری ام اس (MS) سؤالی دارید می‌توانید به صفحه پرسش و پاسخ بیماری ام اس مراجعه کنید. در این صفحه علاوه بر مشاهده سؤالات متداول سایر کاربران می‌توانید سؤال خود را نیز مطرح کنید تا پزشکان ما در اسرع وقت به آن پاسخ دهند. همچنین در صورت تمایل می‌توانید دیدگاه یا پرسش خود را در انتهای همین صفحه، در بخش نظرات ارسال نمایید.